O’quv yili uchun ~ 1 ~

 
 
Shavkat Mirziyoyev
 

---

2022-2023-O’QUV YILI UCHUN 
~ 4 ~ 
 
I BO`LIM. 
 
IRSIYATNING MODDIY ASOSI. NUKLEIN KISLOTALAR. 
Organizmlar uchun xos bo‗lgan belgi va xususiyatlarning irsiylanishida, ularning 
nasldan-naslga o'tishida nuklein kislotalar muhim ahamiyat kasb etadi. Nuklein kislotani 
ilk bor 1869-yilda Fyedrix Misher hujayra yadrosidan ajratib oldi va tuzilishi o`rgandi. 
1879-yilda A.Kossel nuklein kislotaning kimyoviy tarkibini o'rgana boshladi. 1889-yilda 
R.Altman «nuklein kislota» degan atamani fanga kiritdi. U nuklein kislota tarkibida fosfat 
kislotadan tashqari azotli asoslardan purin, pirimidin va bundan tashqari, 5 atom uglerodi 
bo'lgan uglevod-qand borligini ham ko'rsatdi. Nuklein kislotalar molekulasida 5 atom 
uglerod bo`lishi 1930 – yildan boshlab qo`llanila boshlandi. Glukozada esa uglerod 
atomlari soni 6 atom bo`ladi. Nuklein kislotalarning tarkibini o'rganish chog‗ida bir 
qanclia xilma-xillikka duch kelindi. P.Levin degan olim nuklein kislotalar tarkibiga 
kiruvchi uglevod komponentlarining ikki turi - dezoksiriboza va riboza monosaxaridlari 
uchrashini aniqladi va shu kundan boshlab nuklein kislotalarni ikki toifaga ajratildi. DNK 
- dezoksiribonuklein kislota va RNK - ribonuklein kislota. Ular bir-biridan tuzilishi va 
tarkibi jihatidan ko‗pgina farqlarga ega.
 
Komponentlar 
DNK 
RNK 
 Purin asoslari 
Adenin, Guanin 
Adenin, Guanin 
 Pirimidin asoslari 
Timin, Sitozin
Uratsil, Sitozin
 Uglevodlari 
Dizoksiriboza
Riboza
 Anorganik moddalari 
Fosfat kislota
Fosfat kislota 
Riboza va dezoksiriboza bir-biridan kislorod atomlari soni bilan farq qiladi. 
Dezoksiribozada bir atom kislorod kam bo'ladi. 
DNKning strukturasini 1953-yilda F.Krik va J.Uotson o‗rgangan va u 2 ta qo'sh. zanjirdan 
iboratligini, zanjirlar bir-biriga eshilgan holda joylashganligini aniqlashgan. DNK 

---