O’quv yili uchun ~ 1 ~

DNK sintezi jarayoni. 
 
Nuklein kislotalarning monomeri 4 xil nukleotiddan tashkil topgan bo`ladi. 20 xil 
aminokislotaning DNK molekulasidagi 4 xil nukleotidlar yordamida ifodalanishi genetic 
kod deb ataladi. Har bir aminokislota 3 ta nukleotidning birikishidan hosil bo`lgan triplet 
kod yordamida ifodalanadi. Demak, bitta aminokislota 2 va undan ortiq kod yordamida 
ifodalanadi. Kodlarning umumiy soni 64 taga teng. ( 4
3 
= 64 ) Biz agar oqsil tarkibidagi 
har bir monomeri, ya‘ni aminokislota nuklein kislotaning bir monomeri, ya‘ni nukleotidi 
ishtirokida oqsil tarkibiga kiritiladi, deb faraz qilsak, u holda 4 aminokislota kodlanib, 16 
aminokislota kodsiz qolgan bo'lar edi. ( 4
1
= 4 ) Agar har bir aminokislota kodi 2 ta 
nukleotiddan iborat, deb tasavvur etsak, u holda 16 aminokislota kodlangan 4 aminokislota 
kodlanmagan bo'lar edi.( 4
2
= 16 ) 20 ta aminokislotani ifodalash uchun 61 ta tripletli 
koddan foydalaniladi. Qolgan 3ta kod (UAA, UAG, UGA ) oqsil sintezi boshlanishi va 
tugallanishini bildiradi. Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal hisoblanadi 
ya‘ni bitta triplet AAA tripleti, bakteriyada, o'simlikda, hayvonda va odamda ham lizin 
aminokislotasini kodlaydi.
Genetik kodning muhim xususiyatlaridan biri uning o`ziga xosligi bo`lib, bitta triplet 
bitta aminokislotaga mos keladi. Oqsil tarkibiga kiruchi 20 xil aminokislotadan 18 xilining 
genetik kodi ikkitadan oltitagacha bo`ladi. 
ushbu fikrdan keyin ikki xil aminokislotaning genetik kodi esa faqat bitta degan xulosa 
kelib chiqadi. 
Odam eritrositlaridagi gemoglobulin oqsili o`zaro o`xshash ikkita a va b zanjirdan tashkil 
topgan. a ning bitta zanjirida 141 ta, b ning bitta zanjirida 145 ta aminokislotadan iborat 
bo`ladi.

---