Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа
Karbon kislota hosilalarini tahlil qilish. Ekvivalent sovunlanish
Download 29.83 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Karbon kislota hosilalarini tahlil qilish. Ekvivalent sovunlanish. Karbon kislotalarning funktsional hosilalari oson gidrolizlanishi va karbon kislotalarga o’tishi orqali taxlil qilinishi mumkin. Hosil bo’luvchi gidrolizlanish maxsulotilarining tabiati ularning qanday funktsional hosila ekanini isbotlaydi. Masalan, murakkab efir ma’lum miqdor asos bilan (mo’l miqdor olngan) gidrolizga uchratilsa, sarflangan ishqorning miqdorini o’lchash mumkin va bu bilan sovunlanish ekvivalentini topiladi:
–1 chegarasida kuchli chiziqlar mavjud bo’lib, C = O valent tebranishlari uchun mos keladi. Tebranishning aniq ko’rsatgichlari birikmaning aniq sinfiga, uning ichki tarkibiy tuzilishiga bog’liq. Masalan, murakkab efirlar uchun Ba’zi kislorod saqlovchi birikmalarinng infraqizil spektrlari -jadval
Spirtlar 3200 – 3600 1000 – 1200
Fenollar 3200 – 3600 1140 – 1230
Alifatik oddiy efirlar 1060 – 1150
Aromatik oddiy efirlar 1200 – 1275
Aldegidlar, ketonlar 1020 – 1075 1675 – 1725 Karbon kislotlar 2500 – 3000 1250
1680 – 1725 Murakkab efirlar
1050 – 1300 (ikkita chiziq) 1715 – 1740 Xlorangidridlar
1750 – 1810 Amidlar (RCONH 2 )
1650 – 1690
346
Murakkab efirlar karbon kislotalardan O – H guruhining yo’qligi bilan ajralib turadi. Ular ketonlardan 1050 – 1300 cm –1 chegaralarida ikki kuchli C – O valent tebranishlarning mavjudligi bilan farqlanadi; bu chiziqlarning aniq holati efirning tuzilishi bilan bog’liq. Amidlarning spektrlarida karbonil guruhidan tashqari, 3050 – 3550 cm –1 chegaralarida N – H- bog’ uchun xos bo’lgan valent tebranishlari va 1600 – 1640 cm –1
chegaralarda N – H hisobidan hosil bo’luvchi defarmatsion tebranishlar mavjud.
xildagi moddalardan iborat aralashma hosil bo’ladi: benzoy kislota, metilspirti, suv, metilbenzoat va sul- fat kislota. Toza efirni ajratish usulini taklif qiling.
to’rtta yoki undan kam bo’lsin. 4-topshiriq. Katalizator sifatida mis xromitdan foydalanilganda n-butiloleat gidrogenolizidan qanday mahsulot hosil bo’ladi. 5-topshiriq. a) n-propilatsetatning sovunlanish ekvivalenti nechaga teng? b) yana sakkizta alifatik murakkab efirlar borki ularning sovunlanish ekvivalenti propilatsetatnikiga teng. Ular qaysilar? 6-topshiriq. Quyidagi birikmalarning struktura formulalarini yozing va nomlang: a) C 5 H 10 O 2 tarkibli murakkab efirning to’qqizta izomerlarini b) C
v) C 14 H 12 O 2 tarkibli murakkab efirning o’n bitta izomerlarini (ular orasidan metil efirlarni ajratib ko’rsating).
organik birikmalarini nomlang. a) H 2 O b) izoprorpil spirti v) n-nitrofenol g) ammiak d)toluol, AlCl 3 e) nitrobenzol, AlCl 3 j) NaHCO 3 ning suvli eritmasi z) AgNO 2 spirtdagi eritmasi i) CH 3 NH 2 k) (CH 3 ) 2 NH l) (CH 3 ) 3 N m) C 6 H 5 NH 2 i) (C 6 H 5 ) 2 Cd o) C 6 H 5 MgBr 8-topshiriq. Sirka angidiridining 2-topshiriqdagi (a) – (m)-reagentlar bilan reaktsiya tenglamalarini yozing. Hosil bo’lgan birikmalarni nomlang. 9-topshiriq. Fenilatsetamidning quyidagi reagentlar bilan reaktsiyalarini yozing va hosil bo’lgan organik birikmalarni nomlang. a) HCl issiq suvli eritmasi b) NaOH issiq suvli eritmasi 10-topshiriq. Fenilatsetonitril 4-topshiriqdagi sharoitlarda qanday o’zgarishlarga uchraydi. 11-topshiriq. Metil-n-butiratning quyidagi reagentlar bilan reaktsiya tenglamalarini yozing va hosil bo’lgan mahsulotlarni nomlang: a) H 2 SO 4 issiq suvli eritmasi b) KOH issiq suvli eritmasi v) izopropil spirti + H 2 SO 4 g) benzil spirti + C 6 H 5 CH 2 ONa d) ammiak e) fenilmagniybromid j)izobutilmagniy bromid z) H 2 , CuO . CuCr 2 O 4 , qizdirish, bosim i) LiAlH 4 , so’ngra kislota k) Na, C 2 H 5 OH 12-topshiriq. 18 O manbai sifatida H 2 18 O dan foydalanib quyidagi nishonlangan birikmalarni sintez qilish sxemalarini yozing.
Ushbu birikmalarning suvli gidrolizidan qanday birikmalar hosil bo’ladi. C 6 H 5 – C O 18 OCH 3 a) C 6 H 5 – C 18 O OCH 3 b) C 6 H 5 – C 18 O v) 18 OCH 3 347
13-topshiriq. Nishonlangan manba sifatida 14 CO 2 yoki
14 CH 3 OH va H 2 18 O lardan foydalanib quyidagi nishonlangan birikmalarni sintez qilish sxemalarini yozing. a) CH 3 CH 2 14 COCH 3 b) CH 3 CH 2 CO 14 CH 3 v) CH 3 14 CH 2 COCH 3 g) 14 CH 3 CH 2 COCH 3 d) C 6 H 5 14 CH 2 CH 3 e) C 6 H 5 CH 2 14 CH 3 j) CH 3 CH 2 C 18 OCH 3 14-topshiriq. Uchlamchi-butilbenzoat metanol muhitida qizdirilganda nafaqat metilbenzoat va uchlamchi-butilbenzil spirti, balki benzoy kislota va metil-uchlamchi-butilefiri ham hosil bo’lishi aniqlandi. a) Murakkab efirninng qanday parchalanishi metil-uchlamchi-butilefirining hosil bo’lishiga olib keladi? B) ayni sharoitlarda metilbenzoat va yemtil spirtlari metil efiri hosil qilmaydi. Bu ikki reaktsiyalardagi dastlabki reagentlarning turlicha xarakterini qanday tushuntirish mumkin? Metil- uchlamchi-butilefirining hosil bo’lish mexanizmi qanday? 15-topshiriq. Murakkab efirlarni alkilgalogenidlarni karbon kislota tuzlari bilan reaktsiyasidan hosil qilish mumkin. a) bu reaktsiya qanday turdagi reaktsiya deb hisoblanishi mumkin? b) 2-oktilatsetatni (–)-2-brom-oktan va natriy atsetatdan sintez qilish stereokimyoviy natijalari qanday?
16-topshiriq. quyidagi birikmalarni farlqash uchun xizmat qiladigan oddiy reagentlarni taklif qiling: a) propil kislota va metilatsetat b) n-butirilxlorid va n-butilxlorid v) n-nitrobenzamid va etil- n-nitrobenzoat g)glitseriltristerat va gilitseriltrioleat d) benzonitril va nitrobenzol ye) sirka angidirid va n-butil spirti j) glitserilmonopalmitat va benzoilbromid z) ammoniy benzoat va benzamid i) n-brombenzoy kislota va benzoilbromid Quyidagi arlashmalarni kimyoviy yo’l bilan sof holda qanday ajratish mumkin? a) benzoy kislota va etilbenzoat b) n-valeronitril va n-valerian kislota v) ammoniy benzoat va benzamid Nima qilish kerakligini aniq ko’rsating. 17-topshiriq. Quyidagi reaktsiyalar orqali maqsaddagi birikmaning tuzilishini aniqlang. Har bir orqali maxsulotlarni nomlang. a) Glyukoza (C 6 H 12 O 6 ) + sirka angidridi → S 16 H 22 O 11 b) Vino kislota (C 4 H 6 O 6 ) + etil spirti +H + → A (C 8 H 14 O 6 ) v) A modda + benzoil xlorid + OH – → S 22 H 22 O 8 RX + R′COO – M + R′COOR + MX 348
NITROBIRIKMALAR AMINOBIRIKMALAR AZO- VA DIAZOBIRIKMALAR
Azotli organik birikmalarga nitrobirikmalar, aminobirikmalar, nitrillar, izonitrillar, azo- va diazobirikmalar misol bo’ladi. Nitrobirikmalar deb – molekula tarkibidagi C-atomi nitrogruppa –NO 2 bilan bevosita bog’langan birikmalar nitrobirikmalar deyiladi. Ularni uglevodorodlarning vodorod atomi o’rnini
polinitrobirikmalar bo’ladi. Ularning umumiy formulasi R – NO 2 .
Nomenklaturasi. Ratsional nomenklatura bo’yicha nitrobirikmalarni nomlaganda tegishli uglevodorod nomiga «nitro» so’zi qo’shib aytiladi. Sistematik nomenklatura bo’yicha nitrobirikmalarni nomlaganda tegishli uglevodorod nomiga «nitro» so’zi qo’shib aytiladi, lekin nitrogruppaning o’rni raqamlar bilan ko’rsatiladi. CH 3 – NO 2 nitrometan CH 3 – CH – CH 3 NO 2 2-nitropropan, ikkilamchi nitropropan CH 3 – CH 2 – NO 2 nitroetan CH 3 – CH 2 – CH 2 – NO 2 1-nitropropan, birlamchi nitropropan 2-metil-2-nitropropan, uchlamchi nitrobutan CH 3 – C – CH 3 NO 2 CH 3
Nitrogruppa qanday C- atomi bilan bog’langaniga qarab birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi nitrobirikmalar bo’ladi:
349
CH 3 – CH – CH 2 – CH 2 – NO 2 CH 3 CH 3 – CH – CH – CH 3 CH 3 NO 2 birlamchi nitrobirikma (1-nitro-3-metilbutan) ikkilamchi nitrobirikma (3-nitro-2-metilbutan) CH 3 – C – CH 2 – CH 3 CH 3 NO 2 uchlamchi nitrobirikma (2-nitro-2-metilbutan)
C n H 2n+1 NO 2 yoki
R – NO 2 umumiy formula bilan ifodalanadilar. Ular nitrit kislota efirlari
bilan izomer bo’lib, ulardan quydagi xususiyatlari bilan farq qiladilar.
katta. 3. Alkilnitritlar oson gidrolizlanadilar: R – O – N = O + H 2 O R – OH + HNO 2
Nitrobirikmalar gidrolizga uchramaydilar. 4. Nitrobirikmalar qaytarilganda aminobirikmalar, alkil nitritlardan esa spirtlar va gidroksilamin hosil bo’ladi: R – NO 2 + 3H 2 R – NH 2 + 2H 2 O R – O – N = O + 2H 2 R – OH + NH 2 OH
Nitrobirikmalar yarim qutiblangan bog’lanish hosil qilib tuzilgan bo’lib, ularning tuzilishini quyidagi oktet formulalar bilan ifodalanshi mumkin: R : N :: O: .. :O: .. .. .. yoki R – N O O yoki R – N O O + –
Nitrobirikmalarning tuzilishini yana quydagi formula ko’rinishida ifodalash mumkin: R – N O O + – R – N O O + – 1/2e R – N O O + – – 1/2e
Nitrogruppaning tuzilish formulasiga ko’ra azot bilan birikkan kislorod atomining biri qo’shbog’, ikkinchisi esa faqat ikki elektron (ya’ni bu ikkala elektronni ham bitta azot atomi beradi) orqali bog’langan. Bu elektronlar kislorod elektronlar sonini oktetgacha to’ldiradi. Natijada kislorod atomi manfiy, azot atomi esa musbat zaryadlanib qoladi, chunki elektron jufti endi faqat azotga tegishli bo’lmaydi. Demak, ikkinchi kislorod azot bilan yarim qutblangan bog’ bilan (semipolar) bog’langan. Bunday bog’lanish yarimpolar (semipolar) bog’ deb ataladi. Semipolar bog’lanishli moddalarning dipol momenti katta bo’ladi. Ularning qaynash temperaturasi semipolar bog’ tutmagan izomerlarning qaynash temperaturasidan yuqoridir. Tekshirishlarning ko’rsatishicha, nitrobirikmalardagi ikkala kislorod atomlarining bog’lanish qiymati o’zaro tengdir. Download 29.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|