O‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi personalni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma Qayta ishlangan uchinchi nashr Toshkent «iqtisod-moliya»

I BOB. PERSONALNI BOSHQARISH ASOSLARI
1.1. Personalni boshqarishning mohiyati, maqsad va 
vazifalari, tamoyillari hamda uning tashkiliy tuzilmasi
Mamlakatimizda bozor munosabatlari tarkib topishi 
personalni boshqarish tizimida bir qator vazifalar amalga 
oshirilishini nazarda tutadi. Jumladan, korxona va tashkilotlarning 
bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘z mavqelarini saqlab qolishi, 
ularning raqobatbardoshliligini ta’minlash, ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish maqsadida personalni boshqarish 
sohasida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan vazifalarning ilmiy 
va amaliy usullari to‘g‘ri tanlanishini talab etadi.
Rejali boshqaruv amaliyotida «personalni boshqarish» 
tushunchasi yo‘q edi. Lekin, har bir korxona va tashkilotda 
kadrlar boshqaruv tizimi va jamoani ijtimoiy rivojlantirishning 
funksional kichik tizimi mavjud edi.
Korxona va tashkilotdagi kadrlarni boshqarish bo‘yicha 
asosiy tarkibiy bo‘linma kadrlar bo‘limi bo‘lib, unga kadrlarni 
ishga qabul qilish va bo‘shatish, shuningdek, o‘qitish, malakasini 
oshirish va qayta tayyorlash sohasidagi vazifalar yuklanar edi. 
Ayni paytda, kadrlar bo‘limi tarkibiy jihatdan mehnatni tashkil 
etish va ish haqi bo‘limlari, mehnatni muhofaza qilish va 
xavfsizlik texnikasi bo‘limlari, kadrlarni boshqarish vazifalarini 
bajaradigan xususiy bo‘limlar va boshqa bo‘linmalar bilan 
tarqoq holda ish olib borardi. Shu sababli ham, kadrlar bo‘limi 
xodimlarni boshqarish va ularga me’yoriy ish sharoitlari yaratib 
berishni ta’minlash sohasidagi bir qator vazifalarni bajarish 
imkoniyatiga ega emasdi. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti 

---

8
chuqur ildiz otib borayotgan hozirgi davrda personalni 
boshqarish sohasida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ga 
muvofiq qator yangi talablar yuzaga keldi. Ular orasida eng 
muhimlari: ya’ni, ijtimoiy-psixologik diagnostika; guruhlarda 
o‘zaro shaxsiy munosabatlarni, rahbarlik munosabatlarini tahlil 
qilish va tartibga solish; ishlab chiqarish va ijtimoiy ixtiloflarni 
hamda stresslarni bartaraf etish; kadrlar boshqarish tizimini 
axborot bilan ta’minlash; ish bilan bandlikni boshqarish; bo‘sh 
lavozimlarga nomzodlar tanlash va baholash; kadrlar potensiali 
va xodimlarga bo‘lgan ehtiyojlarni tahlil qilish; kadrlar 
marketingi; xizmat martabasini rejalashtirish va nazorat qilish; 
xodimlarning kasbiy va ijtimoiy-psixologik moslashuvi; mehnat 
jarayonidagi motivlar va sabablarni boshqarish; mehnatning 
huquqiy munosabatlari masalalari; mehnat psixofiziologiyasi, 
ergonomikasi va mehnat etikasidan iboratdir.
«Personalni boshqarish» fanining predmeti korxonalarning 
samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash va ishlovchilar 
ehtiyojlarini qondirish maqsadida personalga maqsadga muvofiq 
ta’sir ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan bilimlar tizimidir.
Ushbu kursni o‘rgatishdan maqsad-talabalarda personalni 
boshqarish ilmini amaliyotda qo‘llay biladigan darajadagi 
ko‘nikmalar hosil qilishdan iborat. U talabalarda ishlab 
chiqarishdan ko‘zlangan maqsadga erishishni ta’minlovchi 
personalni boshqarish bo‘yicha nazariy va amaliy professional 
bilimlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan. Ya’ni, «Personalni 
boshqarish» fanining mazmuni korxona xodimlarini boshqarish 
usullari va tamoyillarini, bu boradagi nazariy va amaliy 
masalalar tizimini; tashkiliy shakllarini ishlab chiqish va tatbiq 
etish jarayonlaridan iborat.
Ushbu «Personalni boshqarish» kursi bo‘yicha tuzilgan 
namunaviy dasturda nazariy faoliyatda uchraydigan 

---

9
muammolarning mazmun mohiyati ochib berilishiga asosiy 
e’tibor qaratilgan. Bu muammolar quyidagilardir:
— 
fanning predmeti, mazmuni va asosiy vazifalari;
— 
korxona va tashkilotlarni shakllantirishda inson omili;
— 
inson resurslarini boshqarish funksiyasining 
rivojlanishi;
— 
korxona va tashkilotlarda personalni boshqarish 
strategiyasi;
— 
xizmat martabasini boshqarish;
— 
xodimlarning xizmat pog‘onasida ko‘tarilishini 
boshqarish;
— 
korxona va tashkilot ijtimoiy rivojlanishi — personal 
boshqaruvi asosi;
— 
personal xulq-atvorini boshqarish;
— 
kadrlar tizimidagi yangiliklarni boshqarish;
— 
personal boshqaruvida mehnat munosabatlari etikasi;
— 
personalni boshqarishda ixtiloflar va stresslarni 
yechish;
— 
korxona va tashkilotlarda personal xavfsizligini 
boshqarish;
— 
boshqaruv personali mehnatini tashkil etish.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan muammolarni hal qilish 
yuzasidan fan oldiga quyidagi asosiy vazifalar qo‘yilgan:
— 
inson resurslarini boshqarish asoslarini o‘rganish;
— 
korxona va tashkilotlarda personalni boshqarish 
strategiyasi va taktikasining mohiyati, mazmuni va 
xususiyatlarini o‘rganish;
— 
ishlovchilarni professional tanlash, malakasini oshirish, 
o‘qitish va lavozimlarga tayinlash masalalarini o‘rganish;
— 
ishga qabul qilish va undan bo‘shatish hamda personalni 
boshqarishning huquqiy-normativ asoslari bo‘yicha nazariy 
bilim va amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lish;

---

10
— 
personalni boshqarish bo‘yicha ish yuritish jarayoni va 
uning asoslarini puxta egallash, zaruriy hujjatlarni to‘g‘ri va tez 
rasmiylashtirish;
— 
personalni boshqarish samaradorligini aniqlash va uni 
yanada oshirish yo‘llarini belgilash;
— 
korxona va tashkilotlarda kadrlar ish faoliyatining 
mazmuni va mohiyatini o‘rganish;
— 
mehnat salohiyatining shakllanishi va rivojlanishi, kadrlar 
tarkibi va tuzilishi hamda ulardan foydalanishni ta’minlash 
yo‘nalishlarini o‘rganish;
— 
personalni boshqarish xizmatining shakllanishi va bu 
xizmatni tashkil etish jarayonlarini o‘rganish;
— 
personalni boshqarish sohasidagi xorijiy tajribalarni 
o‘rganish, tahlil etish, ulardan mamlakatimiz xususiyatlarini 
hisobga olgan holda foydalanish va hokazo.
«Personalni boshqarish» fani o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni 
hal qilar ekan, bir qator ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy fanlar tajribasi 
va nazariyasiga tayanadi. Shu jihatdan, u «Falsafa», «Iqtisodiyot