O‘simliklarda moddalar tashiluvi режа

Floemali tashiluvning boshqariluvi. Assimilyatlarning mezofill hujayralari 
sitoplazmasidan (donor) aktseptor-organlar hujayralariga tashiluvi, masalan 
ildizga tashiluvi о‘z mexanizmlariga ega bо‘lgan bir qancha tashiluv tizimlarini о‘z 
ichiga oladi. Masalan donor darajasida bu xloroplastlarda fotosintez jadalligini 
boshqarish, triozofosfatlarning sitoplazmaga kirishi va ularning saxaroza sintezi 
uchun ishlatilishidir. Fotosintez shuningdek assimilyatlarning membranalar orqali 
faol tashiluvi uchun energiya manbai bо‘lib ham xizmat qiladi. 
Floemali tashilish mexanizmida asosiy о‘rinni floemaning boshlang‘ich 
qismlarining bо‘shalishi tutadi. Ushbu floema hujayralarining bо‘shalishi asosida 
fitogormonlar, xususan auksin tufayli faollanuvchi N
+
-pompalarining ishi yotadi. 
Abstsizat kislotasi esa N
+
G‘K
+
almashinuvni tо‘xtatadi. Avval aytib о‘tganimizdek 
hujayralardagi ABK miqdori noqulay muhit omillari ta’sirida masalan suv 
yetishmasligida ortadi. 
Floemali 
tashiluvning 
boshqarilishida 
yana 
bir 
asosiy 
hol 
bu 
assimilyatlarning foydalanilishi zonasidagi floemaning bо‘shalishi jadalligidir. 
ABK gormonining atroflicha ta’siri bо‘shalish zonasidagi assimilyatlarning 
berilishini yengillashtiradi. 
Floemali tashiluvning boshqariluvi saxarozaning membrana tashuvchilari 
tufayli ham bо‘lishi mumkin. Masalan, xloroplastlardagi jadal fotosintez 
jarayonining borishi tufayli tо‘rsimon naylarda assimilyatlarning miqdori ortadi. 
Ushbu assimilyatlardan foydalanuvchi organlar tursimon naylarida esa turgor 
bosimi ortadi va bu ikki hol qandlar tashuvchilari ishini ingibirlaydi. 
Floema bо‘ylab assimilyatlar tashiluvining faollashishi о‘tqazuvchi tutamlar 
orqali elektrik impulsning о‘tishi tufayli ham bо‘lishi mumkin. Shuningdek , 
floemali tashiluv о‘simlik organizmining yetarli miqdorda kaliy bilan 
ta’minlanganligi, hamda haroratga ham bog‘liqdir. Chunki, assimilyatlar 
harakatlanishining mexanizmi fermentlar va ion nasoslari ishiga tubdan bog‘liqdir. 
Shuningdek, membranalar tashiluvida qatnashuvchi nasoslarlarning energiya bilan 
taminlanishi uchun kislorod ham zarurdir. 
О‘simlik bо‘ylab moddalarning uzoq masofaga tashiluvi о‘tqazuvchi 
tо‘qimalar bo ‘ylab amalga oshiriladi, Ksilema traxeidlari va naylar bо‘ylab suv va 
unda erigan moddalar ildizdan poya’ning yuqorigi uchiga tashiladi. 
Ksilema tashiluvida harakatlantiruvchi kuch bо‘lib ildiz bosimi va 
transpiratsiya 
xizmat 
qiladi. 
Barglardan 
va 
zahiralovchi 
organlardan 
assimilyatlarning chiqishi floemaning tо‘rsimon naylari orqali amalgam oshadi.
Ksilema (ildizlarda) va floema (barglarda) tо‘qimalarining tо‘lishi N
+
-
pompalarining ya’ni membrana nasoslarining faol faoliyati tufayli rо‘y beradi. 
Ushbu nasoslar tо‘rsimon naylar va tutamlar atrofidagi tirik hujayralar 
plazmalemmasida faoliyat kо‘rsatadi. Tо‘rsimon naylar va tutamlarga osmotik faol 
moddalarning kirishi bilan osmos qonuni asosida suv ham kiradi va moddalarning 
tо‘qimalar bо‘ylab keyingi harakati gidrostatik bosimning ortib borishi natijasida 
bо‘ladi. 

---

Topshiriqlar: 
1. A.L.Kursanovning organik moddalarning harakatlanish bosqichlarini 
ta’riflang.
2. Yaqinga va uzoqqa tashishni tushuntirib bering. 
3. Kuzatuvchi hujayralar joylashuvi va vazifasini tushuntiring. 
 
Biologik diktant 
Barglarda sintezlangan assimilyatlar .......... о‘tadi. ............ tuzilishi va 
metabolik jihatidan maxsuslashgan bir necha qavat hujayralardan iboratdir. 
О‘simliklarning kelib chiqishiga qarab .......... tashiluv jarayonlarida qatnashuvchi 
hujayralar ham har xil bо‘ladi. 

---