O‘t oldirish tizimi va uning asosiy elementlarining vazifasi

 
 
3.2.2. O‘t oldirish tizimining ish jarayoni 

---

O‘t oldirish tizimida sodir bo‘ladigan jarayonlarni uch bosqichga bo‘lish 
mumkin: 
1) uzgich kontaktlari tutashishi va o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘amida 
tokning ortib borishi; 
2) uzgich kontaktlarining uzilishi va o‘t oldirish g‘altagining ikkilamchi 
chulg‘amida yuqori kuchlanishning induksiyalanishi; 
3) o‘t oldirish shamlari elektrodlari orasida uchqunli razryad hosil bo‘lishi. 
Bu uch bosqichni batafsil ko‘rib chiqamiz. 
Birinchi 
bosqich. Uzgich 
kontaktlari 
tutashganda 
akkumulatorlar 
batareyasining kuchlanishi U, birlamchi tok  i ni hosil qiladi va u quyidagi zanjir 
bo‘yicha o‘tadi (3.5-rasm): akkumulatorlarlar batareyasining musbat qutbi - 
qo‘shimcha qarshilik 
- o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘ami - uzgich 
kontaktlari - massa - akkumulatorlar batareyasining manfiy qutbi. Kirxgofning 
ikkinchi qonuniga ko‘ra: 
U + e
s
= iR . (3.1) 
Bunda R = R
1
+ R
q
birlamchi zanjirning umumiy qarshiligi; R
1
-
birlamchi 
chulg‘ami qarshiligi; R
q 
- qo‘shimcha qarshilik; e
s
- birlamchi chulg‘am o‘ramlarida 
induksiyalangan o‘zinduksiya EYUKi. 
dt
di
L
e
s
−
=
.
Bu ifodani (3.1) ga qo‘ysak, birlamchi tok o‘sish jarayonining differensial 
tenglamasi hosil bo‘ladi: 
iR
dt
di
L
U
=
−
.
Bu differensial tenglama yechilsa, quyidagi ifoda hosil bo‘ladi: 
i
U
R
e
R
L
t
=
−
−
(
)
1
. (3.2) 
Demak, uzgich kontaktlari ulangan holda birlamchi tok eksponenta bo‘ylab ortib, 
o‘zining maksimal - barqaror qiymatiga intiladi (3.6-a rasm) : 
I
U
R
1
=
.