O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Shorn kim tun pardasinda ayladi¹"'⁴' ixfo quyosh,
Parda olib yuzdin ul oy ayladi ifsho quyosh.
Lutfiyning ’’oftob” radifli g‘azalidan faqat matla’si borligi uchun, she’ming mazmun-mohiyati haqida to‘liq xulosa chiqarish imkoni yo‘q. Ammo o‘sha ikki bayt matla’ning o‘zidanoq Lutfiyning tashbehlari - zulfhing tunga o‘xshatilishi va yor yuzining oflobga, ya’ni quyoshga o‘xshatilishi takrorlanmas timsol ekani ayon bo‘lib turibdi. Ammo qu­yosh yorning qora zulf soyasida kolib ketgan. Qolaversa, tunda quyosh emas, oy chiqishi tabiiy hoi, ammo yorning qora zulfi - tun orasida oy emas, quyosh - yorning yuzi charaqlab turibdi. Yorning quyoshmisol yuzi oy o‘miga tunni yoritib, har tom.onga nur sochib turibdi. Lutfiyning bayti mazmuni shunaqa.
Endi Navoiyning ’’quyosh” radifli g‘azalining matla’i mazmuniga e’tibor bcraylik. Baytning mazmuni quyidagicha: shorn (ya’ni yorning qora sochi rangi) tun pardasi (qora soch) ortiga quyoshni (yorning yuzi- ni) yashirdi, oy yuzli dilbar yuzidan pardasini olib quyoshni fosh qildi, quyosh yorning yuzi oldida nursiz edi.
Har ikkala baytning mazmunan bir-biriga yaqinligidan anglash mumkinki, Navoiy ham Lutfiy g‘azalidan ilhomlangan bodishi tabiiy hoi.
Lutfiyning jahonshumul shoir ekani doimo Navoiyning diqqat-mar- kazida bodgan. Navoiy «Badoyi’ ul-bidoya» devonining debochasida Amir Xusrav Dehlaviy, Xoja Hofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiy singa­ri ulug‘ shoirlar qatorida Sakkokiy va Lutfiyning shuhratiga alohida baho beradi. Navoiyning ta’rificha, Sakkokiyning shirin baytlari Turkistonda shuhrat topganini, Lutfiyning she’rlari Iroq va Xurosonda tarqalganini
E.Rustamovning kitobida ayladi MATda (2-tom. 2 15-b.) Lsiadi, bayon etadi (Alisher Navoiy. МАТ. Т.: 1987, 14-b.), Zotan, Lutfiyning she’rlari barcha turkiyzabon o‘lkalarga yoyilganini va e’tirof etilganini quyidagi bayt ham tasdiqlaydi:
Yolg‘uz Hirida yo‘q kim aning zulfi vasfida,