O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Ohkim, devona ko‘nglum mubtalo bo‘ldi yana,
Bu ko‘ngulning ilkidin jong‘a balo bo'ldi yana.
Mavlononing yoshi to‘qsondan o‘tubdur. Bu matla aningdurkim:
Dilbaro, sensiz tiriklik bir baloi jon cmish
Kim, aning dardi qoshida yuz o‘lum hayron cmish”.
(Alisher Navoiy. MAT. 13-tom, 105-b.)
“Majolis un-nafois” yozilayotgan paytda Gadoiy to‘qson yoshda bo‘lgani e’tiborga olinsa, u 806 (1403-1404) yilda tug‘ilgan deb aytish mumkin.
Navoiy “Muhokamat ul-lug‘atayn”da iste’dodli turkigo‘y shoirlar Sakkokiy, Haydar Xorazmiy, Atoyi, Muqimiy, Yaqiniy, Yusuf Amiriy, Lutfiy kabilar to‘g‘risida so‘z yuritganda, Gadoiyni ham zikr etadi (Alis­her Navoiy. MAT.16-tom, 35-36-b).
Gadoiy butun umri davomida Hirotda yashagani uning she’rlaridan sezilib turadi. U naqshbandiya tariqatiga mansub bo‘lgani uchun ham “Gado” taxallusini qo‘llagan. U bir g'azali maqta’ida yozadi:
Agar sen husn elining xonidursen,
Jahonda dog‘i mendek bir Gado yo‘q.
Gadoiy g‘azallarining aksariyati 5 va 7 baytdan iborat.
Gadoiy ijodi yevropa olimlari nigohida. Gadoiy ijodi to‘g‘ris‘da dastlab Muhammad Fuod Ko‘purilizoda ma’lumot bergan. U 1914-y‘l‘ XV-XVI asrlardagi turkigo‘y shoirlar ‘jodiga bag‘ishlangan “IX va X asrlardagi chig‘atoy shoirlari” (bu o'ritida asrlar hijriy yil hisobi bi­lan berilgan) nomli maqolasida Gadoiyni ham yo‘l-yo‘lakay tilga olib o‘tadi. Ko‘purilizoda ham Navoiyning “Majolis un-nafo‘s” va “Muho­kamat ul-lug‘atayn” asarlaridagi ma’lumotlarga tayangan holda so‘z yu- ritgan. Fransuz sharqshunosi E. Bloshe 1932-yili Parijda nashr etilgan turk qo‘lyozmalari katalogida Gadoiy devoni qo‘Iyozmasining XVI asr boshiariga oid noma’lum kotib tomonidan ko‘chirilgan yagona nusxa- si to‘g‘risida xabar bergan edi. Vengriyalik turk о log olim Ya. Ekmann ham Gadoiyning shu katalogdagi qo‘lyozmasi to‘g‘risida ma’lumot ber­gan (“Turk tili va adabiyoti jumali” jumali, 1960, 10—son). Ya. Ekmann mazkur devondan 48 g‘azal, 1 qasida va 1 mustazodni tanlab olib nashr ettiradi. 0‘zbekistonda Gadoiy ijodi yuzasidan birinchilardan bo‘lib E. Rustamov tadqiqot ishlari olib bordi. Filologiya fanlari nomzodi E.Ahmadxo‘jaev tadqiqot olib borish bilan bir qatorda, shoirning dcvo- nini ham 1975-yili nashr qildi.
Gadoiyning devoni qo‘lyozmasi va g‘azallarining mavzu ko‘lami. Gadoiyning devoni qo‘lyozmasi Parij Milliy kutubxonasida saqlanadi. Qo‘lyozma hajmi 66 varaq bo‘lib, shoirning 230 g‘azali, ' qasidasi, 1 mustazodi va 5 to‘rtlikdan iborat. Devondagi Gadoiy merosi-