O‘zbek ruhiyati me’mori

ABDULLA ORIPOV IJODXONASIDA

Ijodxona - adibning barcha kechinmalariga guvohlik beruvchi, ijodkor laboratoriyasida tajriba o`tkazish uchun eng munosib joydir. Har qanday o`tkir qalam sohibining o`z ijodxonasi va uning ichida shakllangan adabiy-estetik qarashlari bor. Taniqli va sevimli o`zbek shoiri Abdulla Oripov ijod

¹²Suyunov.A. Go’bdintog’ hikoyalari. T.: Akademnashr. 2016. 8-b.
¹³Hotamov.N, Sarimsoqov.B. Adabiyotshunoslik terminlarining ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati.Ikkinchi nashr.T.: O’qituvchi. 1983. 241-b
¹⁴ Suyunov.A. Go’bdintog’ hikoyalari. T.: Akademnashr. 2016. 6-b
¹⁵ Karimov. B. Oqtirnoq. It haqida besh hikoya. Gʻafur Gʻulom.Toshkent:. 2016. 88-b.
¹⁶ Hamrayev. M. Ona tili. Abituriyentlar uchun qoʻllanma. Sharq. T:. 2012. 9-b.
laboratoriyasida uning ijod, ijodkor va jarayon haqidagi fikrlarini atroflicha o`rganib chiqishni maqad qildik. Nosir uchun adabiy –estetik qarash shakllantiruvchi obyekt –bu nasriy asar hisoblansa, shoirni ijodxona bilan bog`lab turuvchi, hayotsevarligini oshiruvchi, ijodkorona motivatsiya kasb etuvchi obyekt she‘riyatdir. Shoir Abdulla Oripovning she‘r haqidagi atroflicha fikrlari ―Ehtiyoj farzandi nomli kitobi orqali tanishish mumkin. ―Umuman she‘riyat kishi qalbiga, eng avvalo, ruhiy tashnalik, cheksiz ehtiyoj, ajib bir sehr tariqasida kirib keladi, sheklli. Shuning uchun men she‘riyatni ehtiyoj farzandi, deb atayman[1, 19:1988], deb yozadi. Hissiyotlar shoirlar yuragidan qaynab chiqadi, toshadi, ijod alangasi chulg`aydi. Alangadan qutulish uchun, uni yurakdan chiqarib tashlash uchun faqat yozish kerak. Yozishga bo`lgan ehtiyoj Abdulla Oripov nazdida she‘riyatdir.
―Darhaqiqat, ma‘lum did va saviyaga ega bo`lmagan ijodkor adabiyotning birinchi elementi bo`lmish tilning o`zidayoq kimligini bildirib qo`yadi. Didsiz shoir biror so`zni o`rinda eplab ishlatishi gumon. Gap shundaki tizmalar emas, balki anchayin jiddiy she‘riyat ustida ketayotibdi[1, 22:1988], deb yozadi. Kishilik jamiyati did tushunchasini faqat moddiy narsalar, jihozlar, kiyinish uslubi, ranglarni moslashtirishga nisbatan ishlatishga odatlanib qolgan. Ma‘naviy jihatdan yondashsak, did va saviya tushunchalari so`zlarni o`z o`rnida qo`llash, topib gapirish, jumla tuzishda, nutqda foydalanish masalasida yaqqol ko`rinadi. Abdulla Oripov fikrich, badiiy asar tilining ishlanishida har qanday ijodkor o`zining did va saviyasini ko`rsatadi. Asar tili orqali shoirning did darajasini aniqlab olish mumkin.
Ijodkorning muvaffaqiyati asarning tanqid chig`irig`idan o`tishi, kitobxonlar ta‘biga tushishi, umuman olganda, ijodxonada jiddiy ish borishi kerak. Garchi she‘riyat, adabiyot san‘atning bir turi sifatida qaralsa-da, san‘atdagi ayni damda jiddiy hamda muayyanlikni belgilovchi omil reallikdir. ―Ijodiy muvaffaqiyatga erishish uchun, avvalo, real hayot voqeligini chuqur o`rganish, yaxshi an‘analarni badiiy umumlashtirish san‘atidan chetlamaslik kerak,[1, 35:1988] deb yozadi shoir bu borada. Ijodxonadagi asosiy ishni real hayot voqeligi o`rganish tashkil etadi. Ijodkor mutolaa, kuzatish, xarakterni tavsiflash, o`zgalar chetlab o`tgan obyektiv - subyektiv muammo va yechimlarni o`rganish orqali hayotga chuqur kirib boradi.
Erkalangiz qalamni olib, O`pib qo`ying uni muloyim. Sho`rlik o`zi yalang`och qolib,
Kiyintirar egasin doim, [2, 49:2019] deb yozadi shoir ―Qalam nomli she‘rini. Qalam mavzusi an‘ana. Birqo qalamning g`ilofsiz ekani, bir zamonlar shoir ahli qalam haqi evaziga yaxshigina tirikchilik qilganini reallik deyish mumkin. Abdulla Oripov ―Ehtiyoj farzandi kitobidan o`rin olgan fikrlar shunchaki fikr yo mulohaza emas. Ijodkor dastlab o`zida sinab ko`rgan, o`z ijod laboratoriyasida tajribadan o`tgan ko`nikmalarini batafsil aytgan. Yuqoridagi she‘r kabi uning ijodi bilan mulohazalarini dalillab borish mumkin.
Ijod laboratoriyasining xos unsuri sifatida ko`rsatiladigan, jahon adabiyotshunosligida alohida o`rganiladigan ilhom masalasi xususida, bevosita ilhom pallalarini boshidan o`tkazgan shoir uni qanday ta‘riflaydi. ―Ilhom ma‘lum muhitda va fikrlar jarayonida sintezlashgan kayfiyatning oliy nuqtasidir.[1, 86:1988]. Shoir ilhom tushunchasiga nazariy jihatdan yondashganini ko`rish mumkin.
Shuningdek, kitobda bugungi yosh qalamkashlarga ancha asqotadi, ular uchun ―dolzarb bo`lgan ―Yozishni kimdan yoki qanday qilib o`rgansam bo`ladi? degan savolga javob olish mumkin. ―Men hech qanaqa to`garakka qatnashgan emasman. She‘riyatdagi mening birinchi ustozim tinimsiz mashqdir. O`qidik, o`rgandik, Oybek, G`afur G`ulom, Abdulla Qahhor, Shayxzoda singari ulug` odamlarni ko`rish, gaplarini eshitish nasib qildi.[1,88:1988]. Shoir hech qanday to`garak bilan mashg`ul bo`lmay, o`z ustida jiddiy ishlab, mashq orqali yozishga bo`lgan layoqatini iste‘dod darajasiga yetkazgan. Shoir o`z iste‘dodini mashq bilan o`qib, izlanib rivojlantirishga muvaffaq bo`lgan.
Shoirning o`zgalardan ajralib turuvchi xususiyatlari, uning shaxsiy emas, balki ijodiy xarakteri bilan bog`liqdir. Ijodiy xarakter mavjud bo`lgani uchun ijodkorlar jamoasi ijodiy kishilar toifasini tashkil etadi. ―Shoirlik aslida o`zgalar nazdidagi jo`n, oddiy narsalardan hayratlanish, ularda qandaydir sir ko`rish…[1, 128:1988]. Abdulla Oripov o`zgalar kechirmagan kechinmani kechirish, o`zgalar bee‘tibor qoldirgan narsalarni kuzatish, o`zgalar hayajonlanmagan obyektdan ta‘sirlanish faqatgina ijodkorning ishi ekanini aytmoqda. Masalan, tabiat hamma uchun tashqari, ko`cha, daraxt, kun va tun hisoblanadi. Ijodkor uchun esa tabiat ilhom manbaidir. Abdulla Oripov yillar davomida o`zining ijodi haqida yozilgan maqolalarni o`qigan bo`lishi tabiiy. Biroq o`zi kutgan tanqidni hech kmdan eshitmagnini, hse‘rlarini tag zaminiga qadar hech kim kirib borolmaganini quyidagi she‘ri orqali tushunish mumkin. Shoirning hafsalasini ham anglaymiz: Nafaqaga chiqqan erinmas muxbir,
Va yoki havaskor sinchi – talaba. Jami bisotingni tekshirar bir-bir, Qusur topa olsa –katta g`alaba.


Hech kim o`ylamas, satrlar aro,
Ko`z yoshlar, alamlar oqib yotganin. Birov xayoliga keltirmas aslo,
Armonlar qa‘riga shoir botganin. [2, 7:2019]
She‘r dardning mahsuli ekanini faqatgina, uni yozgan insongina biladi. She‘rda qanday dard yashiringani bu shoir va she‘riyat o`rtasida sir. Mana shu sirni hech kim fosh etolmaganidan shoirning hafsalasi pir bo`lga, deb tushunish mumkin. Darvoqe, shu she‘r shoirning so`nggi kunlarida yozilgan. Yozilgan fursatini qarangki, shoir go`yoki ketishdan oldin bizga balandparvoz tahlillarga tortilgan she‘rlari asli og`ir dard bilan yozilganini fosh etib ketgandek.
Ijod –sirli bir olam. Uning eshigidan faqatgina Abdulla Oripov kabi iste‘dodli ijodkorlar kirishi mumkin. Ijodxona esa shoirning dardlariga sherik bo`lgan va ayni damda, ijod laboratoriyasiga asqotgulik obyektdir.