O‘zbek tili fonetikasi

Til o‘rta undosh fonemasi

[Y] tovushi tilning o‘rta qismining qattiq tanglayga qarab ko‘tarilishidan paydo bo‘ladi.

O‘zbek shevalariaro [y] ning tarqalishi turlicha.

Y-lovchi shevalarda [y] so‘zning barcha o‘rnida kela oladi.

J-lovchi shevalarda [y] so‘z o‘rtasida va oxirida qo‘llaniladi. So‘z boshida esa [dj] yoki [j] bilan almashtiriladi.

edi > djed’





¹ Решетов В, Шоабдураҳмонов Ш. Ўша асар. –Б. 100.

² Ф.Решетов. Ш.Шоабдураҳмонов.Ўша асар. –Б. 161.

yomon > djemen yil > dj’l

Jizzax shahar shevasida so‘z boshida [y] tushishi mumkin: yilicha > ‘l’che

yirik > ‘r’y

Ayrim shevalarda k, g, g‘, h o‘rnida y ishlatiladi:

Ibrohim > ‘brey’m bog‘la > beyle terak > terey tezlik > tezl’y

hushyorlik > hushyerl’y

Ba’zi so‘zlarda esa buning aksi yuz beradi, ya’ni y bilan tugagan so‘zlarda y o‘rnida k, g talaffuz etiladi:

shunday > shundek bunday > bundek otday > ettek

bug‘doy > bug‘dek - bug‘deg’ karnay > kernek - kerneg’

Shuningdek, so‘z o‘rtasida y orttirilishi mumkin: pishasan > p’sh’ysen

ekadigan > ‘keyken boradigan > bereyken rais > rey’s

Shevalarda [y>t] hodisasini kuzatish mumkin: yumaladi >tumeled’ || dumeled’

keyin > ket’n ¹

ayrim shevalarda y>g bilan almashadi. keyin > keg’n