«O’zbеk tili lеksikоlоgiyasi» fanidan m a ‘ r u z a L a r m a t n I

Omonimiya va polisemiya 

Omonimiya va polisemiya hodisalari o’rtasida ma’lum o’xshashlik va
tafovutlar bor. O’xshashligi: omonimiyada ham, polisemiyada ham ifoda plani 
(shakli) bir xil bo’ladi, har ikki holatda birdan ortiq ma’no ifodalanadi.
Farqlari: omonimiyada shakli bir xil bo’lgan ikki yoki undan ortiq so’z 
(leksema) nazarda tutiladi; polisemiyada esa bir necha ma’nosi bor bo’lgan bitta
leksema haqida gap boradi. Omonim leksemalarning ma’nolari har xil bo’ladi. Bu 
ma’nolar o’rtasida bog’lanish yo’q. Ko’p ma’noli so’zning ma’nolari ham har

---

---

xildir, ammo ular o’rtasida bog’lanish bor: ular ma’no ko’chishi asosida yuzaga

kelgan bo’ladi. Qiyos qiling: 


Bo’z (1)- “gazlamaning bir turi”.

Bo’z (2)- “o’simlikning bir turi”.
Bular shakli bir xil, ammo ma’nolari har xil bo’lgan ikkita leksema 
(omoleksemalar) hisoblanadi.

Bel- 1) “umurtqa pag’onasining pastki qismi”; 2) “odam gavdasining o’rta
qismi”; 3) “biror predmetning o’rta qismi” (“tog’niing beli”). 
Bunda bitta bel leksemasining uchta ma’nosi berilgan, bu ma’nolar o’rtasida
bog’lanish mavjud. 


Leksik omonimiyaga yondosh hodisalar 

Omofonlar- talaffuzi bir xil, yozilishi har xil bo’lgan leksemalar: to’rt (son
turkumidagi so’z)- tort (“konditer mahsuloti”), to’n (“kiyim”) –ton (“tovush toni”), 


bob  (talaffuzda: bop)-bop kabi.

Omograflar- yozilishi bir xil, talaffuzi har xil bo’lgan leksemalar: soya 
(“quyosh nuri tushmaydigan salqin joy”)- soya (“dukkakli o’simlikning bir turi va 
uning doni”), rom (oyna o’rnatilmagan deraza)- rom (spirtli ichimlikning bir turi)
kabi.

Tilda urg’usinig o’rni bilan farq qiladigan, ammo bir xil yoziladigan

leksemalar ham bor: atla`s (“mato”) -a`tlas (“geogr. atlas”), fizi`k (“fizik hodisa”) 
- fi`zik (“fizika mutaxassisi”) kabi. Bular urg’u belgisisiz yozilganda omograflar
sanaladi, urg’u belgisi qo’yilganda (atla`s va a`tlas, fizi`k va fi`zik) esa omograf 
bo’lmaydi. Biroq bunday holatlar tilshunoslikda maxsus nomga ega emas.