O`zbek tili morfologiyea so`z tarkibi

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
2. Ser- qo`shimchasi be- qo`shimchasiga zid ma‘noli. Serfarzand – befarzand
3. ba- qo`shimchasi -siz qo`shimchasiga zid ma‘noli: badavlat – davlatsiz.
4. bo- qo`shimchasi -siz va be- qo`shimchasiga zid ma‘noli: boobro’-beobro’-obro’siz
5. -dor qo`shimchasi -siz va be-qo`shimchalariga nisbatan zid ma‘noli: aybdor –beayb –aybsiz.
Yuqoridagi qo`shimchalarni ikki guruhga bo`lish mumkin:
1. Biror belgi-xususiyatga, shakl-shamoyilga yoki rang-tusga egalikni bildiruvchi 
qo`shimchalar (-li, bo-, ser-, ba-, -dor).
2. Shunday belgiga ega emaslikni ifodalovchi qo`shimchalar (-siz, be-, no-).
Masalan: badavlat — davlatsiz; shirador — beshira, shirasiz; sero‘t — o‘tsiz; baobro‘ — 
beobro‘, obro‘siz; ko‘ngilli — ko‘ngilsiz
Eslatma!Tilimizda mavjud bo‘lgan bitta asos vositasida bir nechta yangi so‘zlarni yasash 
mumkin. Bunda bitta asosdan turli so‘z yasovchi qo‘shimchalarni qo‘shish orqali yangi 
so‘zlarni yasash mumkin.
Suvli – suvsiz – sersuv; tinch – tinim – tinimsiz – notinch – tinchlik; gulli – gulchi – gulsiz – 
gulzor – guldor.
Eslatma! Bunday bir asosli yasama so‘zlar asosdosh so’zlar deyiladi.
MORFOLOGIYA 
O`rganish uchun olingan turli narsa, voqea-hodisalar yig‘indisi to‘plam deyiladi. 
To‘plamni o‘xshash va farqli belgilar asosida ichki guruhlarga bo‘lish tasnif hisoblanadi. So‘zlarning
so‘rog‘i va qanday umumlashgan ma’no ifodalashiga ko‘ra guruhlarga bo‘linishi so‘z turkumlari 
hisoblanadi. So‘z turkumlari ma’no va vazifasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
1. Mustaqil so‘zlar (fe’l, ot, sifat, son, olmosh, ravish). 
2. Yordamchi so‘zlar (ko‘makchi, bog‘lovchi, yuklama). 
3. Alohida olingan so‘zlar (undov so‘zlar, taqlid so‘zlar, modal so‘zlar). 
Ma’lum bir so‘roqqa javob bo‘lib, biror gap bo‘lagi vazifasida keladigan so‘zlar 
mustaqil so‘zlar sanaladi: fe’l, ot, sifat, son, olmosh va ravishlar mustaqil so‘zlardir. 
Fe`l 
Nima qilmoq?, nima bo‘lmoq? so‘roqlariga javob bo‘lib, shaxs yoki narsalarning harakat, holatini 
ifodalagan so‘z turkumi fe’l deyiladi. Fe’llardan anglashilgan harakat va holat ma’lum shaxs yoki
narsa tomonidan bajariladi. Ana shu shaxs yoki narsa harakatning bajaruvchisi sanaladi. 
Fe’llar nimani atab kelishiga ko‘ra harakat fe’llari va holat fe’llariga bo‘linadi. 
Shaxs va narsalarning jismoniy faoliyati natijasida ro‘y bergan harakatni bildiruvchi fe’llar harakat 
fe’llari hisoblanadi. Shaxslarning ichki kechinmalari va narsa-larning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish
jarayonini ifodalovchi fe’llar esa holat fe’llari sanaladi. 
Tushum kelishigidagi so‘zlar bilan bog‘lanadigan fe’llar o‘timli fe’llar, bunday xususiyatga ega 
bo‘lmagan fe’llar o‘timsiz fe’llar sanaladi. KIMNI / NIMANI so’zlarini fe’lga qo’shib o’qilsa o’timli,
qo’shib aytib bo’lmasa o’timsiz bo’ladi:
Kimni / nimani o’qidi/yozdi/topdi - o’timli 
Kimni/ nimani yugurdi/kuldi/uxladi - o’timsiz