O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

ahamiyati darajasi bo‘yicha izohlang.
3. Dizenteriyaning o‘tish yo‘llari qanday?
4. Dizenteriyaning suv va oziq-ovqatlar orqali avj olishi uchun nima o‘ziga xos?
5. O‘tkir dizenteriyaning surunkali, xronik shakliga o‘tishiga nima imkon beradi?
6. Dizenteriyali bemorlarni kasalxonaga yotqizish  ko‘rsatmalari qanday?
7. Dizenteriyani boshidan kechirganlarni kasalxonadan chiqarish qoidalari
qanday?
8. Kasallanib o‘tganlarning dispanser kuzatuvi qanday olib boriladi?
9. Dizenteriyadan tuzalgan bolalarni  maktabgacha bolalar muassasalariga
qatnashiga ruxsat berish shartlari qanday?
10. Oziq-ovqat korxonasining xodimi dizenteriya kasalligini boshidan kechirdi.
Uning ishlashiga ruxsat berish shartlari qanday?
?
NAZORAT SAVOLLARI

134
2.4. A virusli gepatit
Etiologiyasi. Epidemik gepatitni epidemik kasalliklarning mus-
taqil bir nozoologik qismi tariqasida birinchi marta atoqli rus olimi
S.P. Botkin 1888-yilda aniqlab berdi. Epidemik gepatit qo‘zg‘a-
tuvchisi  filtrlanuvchi  virus  bo‘lib,  bu  virus  odam  uchun  yuqori
kontagiozli va tashqi sharoitning ta’siriga ancha chidamli bo‘ladi.
U  quritilgan  yoki  muzlatilgan  holatda  bir  yildan  ortiq  saqlanib
turadi. Oshqozon-ichak traktining shilliq qavati epidemik gepatit
virusi uchun kirish darvozasi bo‘lib xizmat qiladi. Ammo enteral
yo‘ldan boshqa parentral yo‘l orqali yuqishi ham mumkin. Virus
organizmga har turli inyeksiyalarni qilishda, qonni yoki zardobni
bemordan  olishda  yoki  har  qanday  dori-darmonlar  yaxshi  ste-
rillanmagan holda shpris bilan yuborilishida o‘tadi. Bemorning qo-
nida virus topilib, organizmdan najas, siydik va bir miqdor nafas
yo‘llarining chiqindilari bilan ajralib chiqadi. Epidemik gepatitda
infeksiyaning  shakllari  har  xil  bo‘lishi  mumkin.  3—5  haftaga
cho‘ziluvchi sarg‘ayib ketish va tana haroratining ko‘tarilishi bilan
birga davom etgan tiðik shakllaridan tashqari, yengil o‘tish shakl-
lari ham bo‘ladi, bunda ba’zan sarg‘ayish ko‘rinmaydi. Nihoyat,
ba’zi bir olingan epidemiologik va eksperimental ma’lumotlar uning
simptomsiz shakli mavjudligidan dalolat beradi.
Klinikasi. Virusli gepatitlarning umumiy klinik belgilari, asosan,
virusning jigar to‘qimasiga tanlab ta’sir etishi va bu muhim or-
ganning  jarohatlanishi  bilan  bog‘liq.  Organizmning  umumiy
intoksikatsiyasi bilan bog‘liq alomatlar: darmonsizlik, ishtahaning
yo‘qolishi, ko‘ngil aynishi va teri sarg‘ayishi deyarli barcha virusli
gepatitlarda uchraydi. Shu bilan bir qatorda, kasallikning har bir
turiga xos bo‘lgan alomatlar ham bor. Ularni chuqur bilish ba’zan
klinik alomatlarga asoslanib virusli gepatitlarni bir-biridan farq-
lash imkonini beradi.
A virusli gepatitda kasallikning yashirin davri 2 haftadan
6 haftagacha bo‘ladi. Kasallik, asosan, maktab yoshigacha bo‘l-
gan bolalarda uchraydi. Uning kechishi shartli ravishda bir necha
davrga bo‘linadi: dastlabki prodromal yoki sarg‘ayishdan oldingi
davr, sarg‘ayish davri va tuzalish davri.
Prodromal davri 7—10 kun davom etishi mumkin. U, asosan,
asta-sekin paydo bo‘ladigan alomatlar bilan kechadi. Bola injiq
bo‘lib, ishtahasi yo‘qoladi. O‘yinqaroqlik yo‘qolib, yotgisi kelaveradi.
Ayrim  hollarda  tumov  alomatlari:  burun  bitib  qolishi,  yo‘tal,

135
tomoq og‘rishi, ko‘z yoshlanishi kabi alomatlar kuzatiladi. Ba’zan
tana harorati 2—3 kun 38—38,5°C gacha ko‘tariladi. Ba’zi bemor-
larda ko‘ngil aynishi, to‘sh ostida og‘irlik yoki kuchli bo‘lmagan
og‘riq seziladi. Qorin paypaslab ko‘rilganida, jigar biroz kattalashgan
bo‘lib, paypaslaganda og‘rishi mumkin. Bu davrning oxirlariga kelib,
siydik rangi to‘q sariqqa aylanadi, najas, aksincha, oqishroq bo‘ladi.
Xuddi shu davrda bemor najasi va siydigi bilan virus tashqa-
riga  ko‘plab  ajrala  boshlaydi.  Shuning  uchun  xastalikni  aynan
shu paytda aniqlab, bemorni alohida yotqizish zarur.
Epidemiologiyasi. Bu kasallikda asosiy manba odam, ya’ni tiðik
va atiðik shakldagi kasallik bilan og‘riganlar bo‘ladi. Kasallikning
atiðik shakllariga tashxis qo‘yish qiyin bo‘lishi tufayli u epidemiologik
ahamiyatga ega bo‘ladi. Inkubatsion davrining oxiridan boshlab,
kasallik boshlangan kunidan to 4-haftagacha va sariq paydo bo‘lgan
kundan boshlab kamida 3-haftagacha bemor yuqumli hisoblanadi.
Epidemik gepatitning tarqalish yo‘llari haqida shu vaqtga qadar
bir fikrga kelingani yo‘q. Biroq, kasallik yuqtirish yo‘llari (kontakt,
oziq-ovqat va pashsha) orqali tarqaluvchi ichak infeksiyasi ekanligi
haqidagi fikr epidemiologik tajribada keng tarqalgan va tasdiqlangan.
Epidemik zanjirning uchinchi bo‘g‘ini. Epidemik gepatit kishiga
juda tez yuqadi. Oilaviy yuqtirish, ovqat orqali yuqtirish va pa-
renteral yo‘l bilan yuqishda kasallik bolalarda yuqori  (20—30 % va
undan yuqori) bo‘lishi buni isbot etadi. Lekin infeksiyaning kon-
tagiozligi 100 % bo‘lmaydi. O‘ziga yuqtirganlarning bir qismi kasal,
gepatit virusini saqlagan zardobni olganlar esa, xasta bo‘lmaydi.
Kasal bo‘lganlar holati yuborilgan zardobning dozasiga bog‘liq bo‘ladi.
Botkin kasalligini boshidan kechirgan kishilarda turg‘un immunitet
paydo  bo‘ladi. Qaytadan kasallanish kamdan kam yuz beradi.
Bu infeksiya bilan kasallanishga turmush sharoitlari katta ta’sir
ko‘rsatadi. Zichlik, uy-joy sharoitining antisanitariya holati, be-
mor bilan yaqin aloqada bo‘lish, pashsha mavjudligi infeksiyaning
tarqalishi  va  hatto,  keng  tarqalishiga  imkon  tug‘diradi.  Òabiiy
sharoitlar infeksiyaning tarqalishida katta rol o‘ynamasa ham, biroq
u yaqqol mavsumli bo‘lib ko‘rinadi. Kasallik yozda ko‘payadi.
Kasallik ayrim oilaviy o‘choqlar paydo qiluvchi, cheklangan da-
rajada tarqaluvchi portogiozli infeksiyadir. Epidemik gepatitning A,
B, C  shakllari kuzatiladi. A shakldagi virusli gepatit kasalligi maishiy
kontakt yo‘li bilan yuqadi. B shakldagi virusli gepatit bilvosita kontakt,
jarrohlik, stomatologik asbob orqali o‘tadi. C shakldagisi A va B
shakliga o‘xshash bo‘lib, A ham emas, B ham emas, deb nomlanadi.

136
Profilaktikasi.  Epidemik  gepatitga  qarshi  kurash  tadbirlari,
asosan, ikki tomonga infeksiya manbayi va uni o‘tkazib beruvchi
yo‘llarga qarshi kurashga qaratilishi kerak. Maxsus profilaktikasi
uchun  gamma-globulin  qilinadi.  1997-yildan  boshlab  B  virusli
gepatitga qarshi emlash keng yo‘lga qo‘yilgan.
Infeksiya  manbayiga, ya’ni epidemik gepatit bilan kasal kishi-
larga  nisbatan  qo‘llanadigan  tadbirlar  quyidagilardan  iborat:
diagnostika  klinik  ma’lumotlarga,  epidemik  tahlilga  asoslanib
qo‘yiladi, ya’ni gepatit kasalligi bilan yaqindan aloqada bo‘lgani,
anamnezi, shu kasaldan ilgari 2—4 oy ichida bironta muolaja olgani
va  ayniqsa,  qon  quyilgani  yoki  odam  zardobi  yuborilganligiga
asoslanadi. Bemorga yaqinlashgan kishilarni emlash natijasida ke-
lib chiqqan gepatitda esa, shu turkumdagi zardob olgan bolalarni
har  doim  tekshirishdan  o‘tkazib  turish  kerak.
Bolalar muassasalarida epidemik gepatit paydo bo‘lgan guruh
40 kungacha, boshqa guruhlar doim izolatsiya qilinib, yangi kel-
ganlarni  bu  guruhga  qo‘yish  va  bu  guruhdan  boshqasiga  o‘t-
kazish to‘xtatiladi. Epidemik gepatit bilan og‘rigan bemorlarni
sariq paydo bo‘lgandan boshlab kamida uch hafta yoki kasallik-
ning boshlanishidan bir oy avval izolatsiya qilinadi.
Infeksiyaning tarqalishiga qarshi kurash. Kundalik va yakuniy
dezinseksiya qilinadi, bu ichak infeksiyalarida qo‘llangan usulda
o‘tkaziladi,  dori-darmonlar  bilan  davolanadi,  qo‘zg‘atuvchining
turg‘unligi hisobga olinadi.
Emlash natijasida kelib chiqqan gepatitning profilaktikasida
qo‘llaniladigan tadbirlar e’tiborni talab qiladi. Òurli infeksiya-
lardan virus o‘tkazish mumkinligini nazarda tutib, shpris va ni-
nalar  har  bir  maniðulatsiyadan  so‘ng  kamida  30  minut  qayna-
tiladi.  Gepatit  bilan  og‘rigan  bolalar  uchun  maxsus  asboblar
ajratish  kerak.
1. A virusli gepatit o‘chog‘ini epidemiologik tekshirish. O‘choqda o‘tkazila-
digan epidemiyaga qarshi tadbirlarni tekshirib ko‘rish.
2.  Uyushgan  bolalar  jamoasida  mashg‘ulotlar  o‘tkazishda  o‘quvchilar
gamma-globulin  qilinishi  kerak  bo‘lganlar  tanlanib,  ilgari  kasallikni
boshidan  kechirganmi  yoki  yo‘qmi  va  bundan  oldin  qachon  gamma-
globulin yuborilganligi hisobga olinadi.
3. Masalalar yechish.
!
MUSTAQIL ISH

137
Epidemiologik  masalalar
1. Shimoliy kengliklarda joylashgan ishchilar shaharchasida de-
kabr-fevralda A gepatit avj olib, turli yoshdagi 74 kishi kasallangan.
Bemorlarning  2/3  qismida  gepatit  sariqlik  alomatlarisiz  o‘tgan.
Bundan oldingi yillarda shaharchada virusli gepatitning 12 hodisasi
hisobga olingan, bunda kasallik xronik  qaytalanuvchan  shaklda
o‘tgani qayd qilingan edi. Kasallanganlarning asosiy qismi (57 kishi)
oqar  suvdan  foydalangan.  Bu  havza,  o‘z  navbatida,  kichik  ko‘l
bilan tutashgan bo‘lib, uning qirg‘og‘ida axlatxona bo‘lgan. Havza-
dagi suvning kolititri 1 ml, ammiak miqdori 0,14 mg/litr. Aholining
asosiy  qismi — 17 kishi  kasallangan. Bu yerda aholi daryo suvidan
foydalanadi, uning kolititri 100 ml, ammiak miqdori 0,07 mg/litr.
Kasallikning  avj  olish  tabiati  haqidagi  mulohazalarni  bayon
eting. Uni tugatish bo‘yicha tadbirlar rejasini tuzing.
2. Qishloq joyda martdan iyulgacha 33 bola gepatit bilan kasal-
langan.  Epidemiologik  tekshirish  chog‘i  14-yanvarda  bolalarga
Mantu sinamasi qo‘yilgan, 17-yanvarda esa, bir necha bolalarga
ÁÖÆ  vaksinasi  bilan  emlash  o‘tkazilganligi  aniqlangan.  Òibbiy
hujjatlarni  o‘rganishda  12—14-yanvarda  118  bolaga,  jumladan,
ilgari gepatit bo‘lib o‘tgan 2 bolaga (biri 16 oy, ikkinchisi 8 oy
oldin) Mantu reaksiyasi qo‘yilganligi aniqlangan. Bu tibbiy muas-
sasada asboblarni sterilizatsiya qilishda nuqsonlar aniqlangan.
Kuzatilgan  kasalliklarning  epidemiologik  tabiati  to‘g‘risidagi
mulohazalaringizni bayon eting. Kasallik yuqishining oldini olish
bo‘yicha tadbirlar belgilang.
1. A  va B virus haqida tushuncha bering. Gepatit viruslarining atrof-muhitdagi
chidamliligini ta’riflang. «Avstraliya» antigeni nima?
2.  A  virusli  gepatitda  infeksiya  manbalarini  sanab  chiqing.  Ularning  eng
muhimlari  qaysilar?
3. A va B virusli gepatitda inkubatsion davr qanday?
4. Virusli gepatit diagnostikasida qanday biokimyoviy testlar qo‘llaniladi?
5.  B  virusli  gepatit  profilaktikasi  nuqtayi  nazaridan  qanday  shaxslar
donorlikka ruxsat etilmaydi?
6. Parenteral maniðulatsiyalar uchun qo‘llaniladigan tibbiy asboblar zararsiz
holga qanday keltiriladi?
7. A virusli gepatit xususida odam qon zardobidan tayyorlangan gamma-
globulinning profilaktik ta’siri nima bilan izohlanadi?
8.  A  gepatitni  boshidan  kechirgan  shaxslar  ustidan  dispanser  kuzatuvi
qanday olib boriladi?
?
NAZORAT SAVOLLARI

138
2.5. Shol (Polimyelitis)
Shol  virusining  to‘rt  xil  tipi  borligi  immunologik  yo‘l  bilan
isbot etildi. Epidåmik tarqalishlarda ko‘pincha 1-tipi aniqlanadi.
Tiplar  orasidagi  har  tomonlama  immunitåtning  bo‘lmasligini
maymunlarda tajriba qilib isbot qilindi. Låkin jamoat orasida har
xil virus tiplari aylanib yursa-da, shol bilan qaytadan kasal bo‘lish
hodisalari ro‘y bårmaydi, bu shuni ko‘rsatadiki, kasallikni qayta
boshdan  kåchirish  natijasida  paydo  bo‘luvchi  immunitåt  mut-
laqo bir tipga xos bo‘lmaydi.
Shol  virusi  turg‘un  viruslar  qatoriga  kiradi.  U  fånol,  efir,
asåton, oshqozon-ichak traktining shirasi ta’sirlariga chidamli
bo‘ladi. Suvda virus 100 kungacha chiday oladi, najaslarda va
quvur suvlarida uzoq saqlana oladi. Issiqlik ta’siriga virus juda
såzuvchan  (60°Ñ  da  tåzda  faoliyati  susayadi)  va  oksidlovchi
moddalarda  (xlor,  vodorod  påroksidi,  kaliy  pårmanganat)
osonlik bilan halok  bo‘ladi. Sholda inkubatsion davr ko‘pincha
5—14 kun bo‘lib, 2 kunga qisqarishi va 35 kunchaga cho‘zilishi
mumkin.
Epidåmiologiyasi.  O‘tgan  asrning  80—90-yillarida  råspub-
likamizda, ayniqsa, yosh bolalar orasida o‘tkir shol kasalligi ko‘p
qayd etilib, bolalarni umrbod majruhlikka olib kålgan.
O‘zbåkiston  Råspublikasi  Sog‘liqni  saqlash  vazirligi  tomoni-
dan olib borilgan profilaktik  chora-tadbirlar natijasida 1996-yil-
dan boshlab, bu kasallik umuman yo‘qotildi. 2002-yil O‘zbåkis-
ton  Råspublikasi  «Yovvoyi  polivirusdan  xalos  bo‘lgan  davlat»
sårtifikatiga  sazovor  bo‘ldi.  Låkin  kåyingi  yillarda  råspublika-
mizga qo‘shni bo‘lgan qator davlatlarda o‘tkir shol kasalligi bo‘-
yicha vaziyat murakkablashdi va bu kasallikning råspublikamiz
hududiga kirib kålish xavfi ortdi. Jahon sog‘liqni saqlash tashki-
loti  ma’lumotiga  ko‘ra,  Tojikistonda  2010-yil  17-mayga  qadar
o‘tkir  shol  kasalligi  aniqlangan  båmorlar  soni  278  nafarga  yåt-
gan,  12  båmor  o‘lgan.
Shol turli-tuman shakllarda o‘tadi. Nårv siståmasining zarar-
lanish  simptomlari  yaqqol  ko‘ringan  og‘ir  falaj  shakllari  bilan
birga,  nårv  siståmasining  zararlanish  simptomlari  bo‘lmagan
abortiv shakllari ham, håch qanday klinik simptomlari ko‘rilmagan
yångil o‘tuvchi virus tashuvchi kasalliklar ham bo‘ladi.
Sholning  yashirin  formalari  kång  tarqalganligi  ilgaridan
ma’lum va bu sholning o‘ziga xos xususiyatidir. Kåyingi yillardagi

139
tåkshirishlar,  infåksiyaning  yaqqol  ko‘ringan  shakllari  uning
yashirin shakllariga nisbati turlicha bo‘lishini (1:50; 1:100; 1:350)
ko‘rsatadi. Laboratoriya yo‘li bilan tåkshirishning hozirgi zamon
usullarini  nazarga  olganda  (virus  topish  mumkinligi  va  virusni
ziyonsiz holga kåltiruvchi antitålalar titrining o‘sishini ko‘zdan
kåchirib  borish  mumkinligi)  bu  usul  yordami  bilan  olingan
ma’lumotlarni  to‘g‘ri  dåb  hisoblasa  bo‘ladi.  Bu  nisbat  raqam-
larning har xil bo‘lishini tåkshirish olib borilgan muayyan epi-
dåmiologik  sharoitlarning  turlicha  bo‘lishi  natijasi  dåb  bilmoq
mumkin.
Sholning epidåmiologik zanjiri. Birinchi zvåno — infåksiya-
ning manbayi odam bo‘lib, bunga klinika jihatidan yaqqol ko‘-
ringan kasal va poliomiyålitning yashirin shakllari bilan kasallan-
gan  kishilar  kiradi.  Ko‘pincha  aniqlab  olinmasdan  qoluvchi
yashirin formalari infåksiyaning manbayi sifatida alohida xavf
tug‘diradi.
Ikkinchi zvåno — infåksiyaning tarqalish yo‘llari kasallikning
turli davrida virus båmor organizmning qaysi yårida uyg‘unlash-
gani  hamda  uning  organizmdan  qaysi  yo‘llar  orqali  ajralib  chi-
qishi  bilan  bålgilanadi.  Kasallikning  birinchi  kunidan  boshlab,
råkonvalåssåntlikning oxirgi muddatigacha shol virusi najas bilan
juda  ko‘p  miqdorda  ajralib  chiqib  turadi,  bundan  tashqari,  bir
qancha mamlakatlarda maymunlarga og‘iz orqali kasallikni yuq-
tirish tajribalari muvaffaqiyatli chiqdi. Shularga asoslanib, shol-
ning asosiy tarqalish yo‘li kontakt orqali bo‘lishi haqida, asosan,
najas bilan ifloslangan qo‘l va turli ro‘zg‘or buyumlari orqali tar-
qalishi haqida yaxlit fikrga kålindi.
Biroq, yaqqol ko‘ringan yoki yashirin shakldagi poliomiyålit
bilan kasal bo‘lgan kishining halqumida virusning bo‘lishi infåk-
siyaning havo-tomchi zarrachalari orqali ham yuqishi mumkinligini
ko‘rsatadi.  Sholning  eng  yuqumli  davrini  (kasallikning  bålgilari
boshlanishidan 3—5 kun ilgari va boshlangandan kåyingi 3—5 kun
ichida)  virusning  shu  yo‘l  orqali  o‘tishiga  bog‘lanadi  (Chuma-
kov). Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, o‘tgan asrning 40-yillari
o‘rtalarigacha  havo-tomchilar  orqali  o‘tkazishni  sholning  eng
asosiy tarqalish yo‘li dåb hisoblanar edi. Ba’zi bir tadqiqotchilar
bu fikrni hozir ham quvvatlaydilar.
Epidåmik  zanjirning  uchinchi  zvånosi  odam  bo‘lib,  infåk-
siyaning  ta’siriga  turlicha  råaksiya  ko‘rsatadi,  yuqtirishning

140
oqibatini organizmning shu råaksiyasigina bålgilab båradi. Kichik
yoshdagi bolalar sholga juda båriluvchan bo‘ladi. Yuqorida bayon
qilib  o‘tilganidåk,  virusni  o‘ziga  o‘tkazgan  bolalarning  kamdan
kami  yaqqol  ko‘ringan  tipik  shol  bilan  kasallanib,  ko‘pchiligi
kasallikning  bilinmas  yoki  simptomsiz  shakllarini  o‘tkazadi.
Sholning paralitik shakllari bilan kasallanishni organizmning ta-
biiy turg‘unligini susaytiruvchi har xil ta’sirlar natijasi dåb, ya’ni
charchash,  shamollash,  bodomcha  båzning  olib  tashlanishi,
jarohatlar, turli inyåksiyalar, turli xil opåratsiyalar va h.k. natijasi
dåb hukm qilinadi.
Shol bilan kasallangandan kåyin turg‘un immunitåt qoladi va
qaytadan  kasallanish  hodisalari  juda  ham  kamdan  kam  bo‘ladi.
Latåntli immunizatsiya natijasida ham immunitåt paydo bo‘lishi
mumkin. Katta yoshdagi bolalar va katta yoshdagi odamlarning
chidamli bo‘lishlari sababi ham shunda bo‘lsa kerak.
Sholning  tarqalishiga  sanitariya-turmush  sharoitlari  katta
ta’sir etadi, chunki yuqish ehtimoli kontaktning qanchalik zich
bo‘lishiga  bog‘liq.  Shuning  uchun  uy-joy  sharoitining  yomon
bo‘lishi bolalarning o‘zaro yaqindan kontaktda bo‘lishlariga sa-
babchi  bo‘ladi,  natijada  kasallikning  tarqalishiga,  uning  og‘ir
o‘tishiga va låtallikning ko‘p bo‘lishiga olib boradi. Shol yoz-kuz
mavsumida ko‘proq yuz båradi.
Sholga qarshi kurash
Sholga qarshi kurash tadbirlari Sog‘liqni saqlash vazirligining
2010-yilda chiqargan qo‘llanmasiga muvofiq olib boriladi. Sholga
qarshi kurashni muvaffaqiyatli olib borish uchun quyidagi tash-
kiliy  tadbirlar  amalga  oshirilishi  zarur:  sholga  tashxis  qo‘yish,
profilaktika va davolash ishlarini hamma shifokorlarga o‘rgatish,
bolalar  muassasalari  xodimlarining  diqqatini  bolalar  orasidagi
kasallikni  barvaqt  aniqlab  olishga  qaratish,  ularni  profilaktika
qilish asoslari bilan tanishtirish, nihoyat, aholi orasida sanitariya
maorifi  ishlarini  olib  borish.  Bulardan  tashqari,  kasalxonaning
ichida kasallikni yuqtirish hodisalariga yo‘l qo‘ymaydigan råjim
bilan ta’minlangan diagnostik statsionarlar tashkil qilish kerak.
Kasallik  avj  olgan  davrda  bolalar  o‘pkasining  xastalanish  im-
koniyatini  kamaytirishga  qaratilgan  tadbirlarni  amalga  oshirish
zarur, buning uchun bolalar ertaligini to‘xtatish, kinoga borishni
taqiqlash va h.k.larni qo‘llash kerak.

141
Infåksiyaning  manbayiga  qarshi  qaratilgan  tadbirlar  båmor-
larni tåzda aniqlab olish va ularni so‘zsiz gospitalizatsiya qilish-
dan iboratdir. Bu tadbirlarning ikki tomonlama ahamiyati bor: bir
tomondan  yuqumlilikning  manbayini  yo‘qotishga  erishilsa,  ik-
kinchi  tomondan  kasallikdan  qolgan  og‘ir  illatlarning  va  nogi-
ronlikning oldi olinadi. Kasallik tarqalgan davrda tibbiyot xodim-
lari,  ayniqsa,  xushyor  bo‘lib  turishlari,  kasal  bo‘lganlarni  poli-
klinikada, bolalar muassasalarida, uyma-uy tåkshirib, tamomila
aniqlab  olish  choralarini  ko‘rish  zarur.
Sholning  epidåmik  tarqalishi  ro‘y  bårganda,  shifokorlarning
diqqati bolalarda yuqori nafas yo‘llarining katari bilan ko‘ringan
o‘tkir isitmali kasalliklarning hammasi davolashga qaratilishi kerak.
Kasallarni sog‘lom bolalardan ajratib, izolatsiya qilinadi. Tibbiyot
xodimlari kun sayin ularni uyiga borib tåkshirib turishlari lozim.
Sholga ozgina bo‘lsa-da shubha tug‘ilsa, tashxisni aniqlash uchun
bola gospitalizatsiya qilinadi. Shol kasalligi bilan og‘rigan båmor
bilan  yaqindan  kontaktda  bo‘lgan  kishilarga  20  kunlik  karantin
bålgilanadi. 15 yoshgacha bo‘lgan sog‘lom bolalar hamda bolalar
muassasalarida,  oshxona,  oziq-ovqat  va  sut  mahsuloti  do‘kon-
larida xizmat qiluvchi katta yoshdagi savdo xodimlari karantindan
o‘tishlari shart.
Bolalar muassasalarida birinchi marta kasallik paydo bo‘lishi
bilan kasallik chiqqan guruhni boshqa guruhlardan 20 kunga qadar
izolatsiya qilinib, yangi bolalarni qabul qilish va boshqa guruhlarga
ko‘chirish  to‘xtatiladi.  Kasallik  takrorlanganda  20  kungacha
kåcha-kunduz davom etadigan guruhga aylantiriladi yoki karantin
tadbirlarini oilada ta’minlash sharti bilan bolalarni uylariga tar-
qatib yuboriladi.
Sholning qaysi shakli bilan kasal bo‘lganiga qaramay, kasallik
boshlanganidan  buyon  40  kun  o‘tmaguncha,  båmorlarni  kasal-
xonadan chiqarish mumkin emas. Infåksiyaning tarqalish yo‘lla-
riga qarshi  tadbirlar  kundalik  va  oxirgi  dezinfåksiya  qilishdan
iborat bo‘ladi. Virusning turg‘unligi, kasallikning birinchi kunidan
boshlab  haddan  tashqari  ko‘p  virus  ajralib  chiqishi  tufayli,  po-
liomiyålitda dezinfåksiyani, ayniqsa, sinchiklab qilish talab etiladi.
Båmorlarning chiqindilari, båmor ishlatgan buyumlar, kiyimlar,
o‘rin jihozlari (choyshab, yostiq jildi, ko‘rpa choyshabi), båmorni
parvarish  qilishda  ishlatilgan  ashyo,  o‘yinchoq,  idish,  båmor
yotgan uy va båmorni izolatsiya qilinmagan boshqa kishilarning
uylari, hojatxona hamda umumiy foydalanishda bo‘lgan boshqa

142
joylar  dezinfåksiya  qilinishi  kerak.  Bunda  dezinfåksiyalovchi
moddalardan 3 % li xloramin eritmasi va tindirilgan xlorli ohak-
ning 2 % li eritmasi ishlatiladi.
Maxsus profilaktika. Poliomiyålit kasalligidan saqlanish uchun
OPB poliomiyålitning kuchsizlantirilgan tirik viruslaridan tayyor-
langan vaksina qo‘llaniladi. Bu vaksina og‘izga 2 tomchi tomiziladi,
shu  sababli  oral  vaksinasi  dåb  nomlanadi.  Kuchsizlangan  virus
odam  organizmida  immunitåt  hosil  qiladi  va  kålgusida  yovvoyi
poliviruslar xurujidan himoya qiladi. 2010-yilda O‘zbåkiston Rås-
publikasi bilan qo‘shni bo‘lgan Tojikistonda poliomiyålit epidemik
avj olganligi  munosabati bilan yurtimizda «Milliy emlash» kunlari
ikki bosqichda o‘tkazildi. Buning uchun Jahon sog‘liqni saqlash
tashkiloti va UNISÅF bilan hamkorlikda 7 mln doza poliomiyålitga
qarshi vaksina kåltirildi va 2010-yil 17—23-mayda 1-bosqich va
7—13-iyun,  25—30-oktabr  kunlari  2-bosqich  o‘tkazildi.  Bunda
15 yoshgacha bo‘lgan bolalar emlandi.
O‘quvchilar  bolalarni  antiðoliodraje  bilan  immunizatsiya  qilishda  (po-
liklinikaning emlash xonasida, maktabda yoki uyda) ishtirok qilishadi va emlash
o‘tkazilgani haqidagi ma’lumotlar 63-shaklda qayd etiladi.
Epidemiologik  masalalar
1. Bir yoshdagi bolada poliomiyelitning paralitik shakli aniq-
langan. Bola 1 yosh-u 3 oylik bo‘lgunga qadar, ota-onasi bilan
chet mamlakatlarning birida yashagan.
Bola chechakka qarshi emlangan. Uni boshqa infeksiyalarga qarshi