Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ

Tayanish tu’sinikler
Bulxorhudot, toshmozortepa, Al-mahdiy, Qoraxaniyler,Beshiktepa, mingohtepa.
Jan’a pedtexnologiyaler bo’yicha dars o’tish metodi og’zaki bayon qilish, klaster usuli.
Samarqand walayati Oqdaryo tumani Koratuxum qishlog’i hududleriga qarashli Toshmazortepa g’ori yaqinidan nashriy g’aziyne yani ten’geler topilgan. Ten’geler soni 498 nusxadan iborat bo’lib, sonin’’ jerdagi maktab uquvchisi B.Ahmedov ta’repinen topilgan ha’m O’zbekiston madaniyat ministrligiga qarashli Hamza atli sanatshunaslik institutiga topshirildi. Institutda bul ten’geler himik laboratoriyadan o’tkazilib tozalanib, O’zbekiston xaliqleri tariyxiy Muzeyiga topshirildi.
Ten’geler 2 xil turda ekanligi isbotlangan: 1 chi xildagi ten’gelernin’ chap tomonida shohnin’ su’wreti ha’m sug’d yozuvidan iborat so’z hamda o’ng tomonida arab yozuvi Al-Mahdl s’zi ezilgan. Ekinshi xil ten’ge turida shoh boshinin’ aylanasida arab afsonasi yozuvi tu’sirilgen. 2 xil ten’ge turi ham ya`ni bulhorhudotler turi ancha oldindan o’rganilib kelingan: uni u’yreniwda X.M.Frena, (shet el olimi) katta hissa qo’shgan. Bunnan tashqari P.I.Lerhanin’ ten’geler tug’risidagi tugallanmay qalg’an monografiyasi hamda - Uonernin’ sonin’’ ten’gelerni ahamiyatliligi ha’m olerdi’ng shaklini ilmiy o’rgnishi katta ahamiyat ega. O’rta Aziya gu’mis dirhamleri ayniqsa bulxorxudot ten’gesi turidagi ten’geleri shetga ko’p chiqmagan, shonin’ za’ru’r olerdi’ tek O’rta Aziya aymag’inda uchratish ha’m u’yreniw mumkin bo’lgan. Sho’roler da’wiri alimleri tadqiqotchileridan O.I.Simirnoha’m ilmiy izlanishler olib borgan ha’m ten’geler g’aziynesini o’rgangan. U ten’gelerni urganish barasinda ten’gelerni qanday saqlanganligi, shohlerni sur`atlerini ha’m aniq chiqqarilgan ha’mqtlerini ten’gedagi nuqtaler sanin hisobga olish dirhamlerni qandaylerdan bo’lganligini o’rganib chiqdi. Bulhorhudotlap ten’gelerini o’rganib ten’gelernin’ shakilanishi to’risida ma`lumotler to’plagan, ya`ni ten’gelerni yomon saqlangani qiyshayganligi, singani ha’m basqa xildagilerni o’rganib asli holiga keltirilishiga xarakat qilgan.
Bolerda 8 tasi gu’mis ogirligi 50 gramdan oshiq yani 69 foizgacha. Bul gu’mis ten’geler 700 probada bo’lgan. Samarqand g’aziynesi ten’gelerinin’ gu’mis, ogirligi ham ya`ni 20-40 foizni tashkil qiladi. dirham ten’gelernin’ metalleri har xil birinshi turdagi ten’gelerda gu’mis kurinishleri
Bul ten’geler hozir O’zbekiston ilimler Akademiyasinin’ Arheologiya institutida saqlanmoqda. lkkinchi g’aziyne ham bulhorhudotler turiga mansub bo’lib, 4 ming gu’mis ten’ge ha’m 500dan ortiq arab afsonasi aks ettirilgan ten’geler, qalg’ani Al-maxdi yozuvi aks ettirlgan bulhorhudotler ten’gesi Samarkand vlloyatinin’ Beshiktepa tumanidan topildi. Bul ten’gelernin’ ha’mqti 433 / 441-442- jillerga to’g’­ri keladi. Bul muzeylerda saqlanmoqda.
U’shinshi xazina ham Samarqanddan topilgan bo’lib, bulhorhudotler turiga mansub 141 ta ten’gedan iborat bunnan tashqari bul ten’gelerda arab yozuvi tu’sirilgen. Bul ten’gelerda arab yozuvi tu’sirilgen. Bul ten’gelerni ha’mqti 483/ 1090 - 91 jillerga hos bul ham muzeylerga saqlanmoqda.
To’rtinshi g’aziyne Kitob tumaninin’ Ha’mrganza qishlog’idan topilgan. U o’zlda 1185 ta bulhorhudotler dirhamleri ten’gesini saqlagan. Sholerdan 16 nusxada arab afsonasi tu’sirilgen. Bul ten’gelernin’ hozir O’zbekiston ilimler Akademiyasinin’ arhiologiya institutida saqlanmoqda.
Bulhorhudotler turiga hos bo’lgan bul 4 ta ten’geler g’aziynesi tek misdagina emas balki o’ziga xos gu’misdan ham qujilg’an qilingan. Bunnan tashqari keyinchalik uchta ten’geler g’aziynesidan topilgan bulhorhudotler dirham ten’gelerida Muhammadiy yozuvli aks ettirilgan ten’geler uchradi. Demak muhammadi dirhamleri ham XI a’sirda ishlatilgan. Bul ten’gelap tek keyingi 100 jillikda muomaladan shig’arg’an’. lkki hozircha aniq tugatilganligi to’g’risida ma`lumotler yo’q.