O’zbekistan respublikasi

Tákirarlaw ushin sorawlar.

• 
  Adam nerv sistemasiniń tiykarǵi qásiyetlerin hám tiplerin sipatlap berińiz.
  
• 
  Temperamenttiń ne ekenin túsindiriń.
  
• 
  Adamlar temperamentiniń tiplerin sipatlap berińiz.
  
• 
  Balalardiń temperamentin tálim-tárbiya beriw jumisinda qalayinsha esapqa aliwǵa boladi.
  
• 
  Xarakter sóziniń mánisi qanday?
  
• 
  Xarakter belgilerine neler kiredi?
  
• 
  Adam xarakterin qalay biliwimizge boladı?
  
• 
  Xarakter akcentuasiyası degende neni túsinesiz?
  

QÁBILET
Jobası:
⁴⁴. Qábilet haqqında túsinik.

2. 
   Uqıplılıq hám qábilet.
   
3. 
   Talant hám onıń payda bolıwı.
   

Dáslepki psixologiyalıq bilimlerdiń jıyna ı áyemgi dáwirlerden XVII ásirge shekem adamzatqa tán bol an psixologiyalıq sıpatlamalarda qábiletti «ilahiy kúsh» dep bilgen. Bul qábilet haqqında ózin aqlamaytu ın pikirler de edi.
1. Qábilet haqqında túsinik.XVIII – XIX ásirge kelip qábiletti tuwma emes, al onıń rawajlanıwı bilim tárbiya, adamnıń ómiri dawamında arttırılatu ın psixologiyalıq qásiyeti haqqında ı pikirler payda bola basladı. Sonday – aq, qaraqalpaq xalıq shayırı Berdaqtıń (1827 – 1900 – jj.) shı armalarında da qábilettiń qáliplesiwinde jasap atır an ortalıq, tárbiya hám násillik qatnaslardıń belgili dárejede xızmeti bar ekenligine itibar bergen. XX ásirge kelip qábilet haqqında ı kózqaraslar óziniń bir – birinen ayırmashılı ı xaqqında ilimiy dáliyllengen atamalar menen bayıdı.
Psixologiya pánine «qábilet», uqıp, ziyreklik, talant, geniallıq sıyaqlı túsinikler kirip keldi.
Qábilettiń tuwma yamasa ómir dawamında, xızmet procesinde qáliplesetu ının aytıp ótiwden aldın uqıplılıq yamasa beyimlilik haqqında pikir júrgiziwimiz durıs boladı. Sebebi beyimlilik yamasa uqıplılıq bul qábilettiń tábiyiy deregi sıpatında eń tiykar ı roldi atqaradı. Uqıp degenimiz bul qábilettiń tábiyiy shárti sıpatında payda bolatu ın, miy dúzilisiniń seziw a zalarınıń hám háreketlerdiń morfologiyalıq hám funkcional ózgesheligine aytıladı.
Tuwma uqıplılıqqa názik iyis seziw, analizatorlardıń óz aldına joqarı sezgirligi kiredi.^
Rus psixologı B.M.Teplov óz shákirtleri menen birgelikte ótkerilgen tájiriybelerinde nerv sistemasınıń ayrıqsha sezgirli belgili qábilet nıshanı sıpatında payda bolıwın anıqla an.
Ziyreklilik – bul qanday da bir iskerlikti tabıslı ámelge asırıw a bol an tábiyiy beyimlilik hám ziyrekliliktiń qanday da bir xızmet túrine uqıplı ekenligine aytıladı. Ziyreklik degenimiz bul qábiletli degen emes, al ol xızmet túrin ańsat atqara alıwında hám tabısqa erisiwinde kórinedi.
Qábilet hám uqıp belgili tábiyiy imkaniyatqa baylanıslı bolsa da, biraq olar tábiyat bergen inamı emes, al adamzat tariyxı rawajlanıwınıń biybaha jemisi. Qábilettiń rawajlanıwı úzliksiz tálim sistemasına baylanıslı ekenligin aytıp ótiw orınlı. Arnawlı qızı ıwlar insannıń iskerliginde qanday da bir umıtılıwdan ibarat shaxstıń pazıyleti, ishki túrtki, háreketlendiriwshi kúshine baylanıslı.
Qábilet insannıń individual psixologiyalıq ózgeshelikleri sıyaqlı tábiyat tárepinen tuwma, tayar halında berilmeydi, al ómir dawamında hám xızmet procesinde qáliplesip hám rawajlanıp baradı. Qábiletler bilim, kónlikpe hám tájiriybelerde sáwlelenbeydi, al olardı iyelew dinamikasında payda boladı.
Adamnıń belgili bir miynet procesin tabıslı iyelewi hám onıń dóretiwshilik túrde júzege asırıwdıń shártleri esaplan an ayırmashılıqların qábiletlik dep ataymız. Adamlardıń qábiletleri tiykarınan, eki túrge: arnawlı hám ulıwma qábiletler bolıp bólinedi.

Hámme adamlar a tán bolma an arnawlı qábiletler ana urlım quramalı bolıp, olar a muzıka, sport, súwrechilik, kóz benen shamalawları hám t.b. kiredi.
Adam xızmeti tiykar ı túrlerinde anıq bolatu ın qábiletliklerdi ulıwma qábiletlilik dep ataymız. Ol oyın, oqıw, miynet bir – biri menen bol an qatnaslarda payda boladı.
Intellektual qábiletler bol an: ziyreklik, tapqırlıq, dıqqattıń bóliniwi, este tez saqlap qalıw hám t.b. ulıwmalıq qábilettiń tiykarın quraydı. Ayırım ádebiyatlarda uqıp hám qábilet túsinikleri bir mánide qollanıladı, biraq bul bir túsinik emes, al biri ekinshisine imkan jaratatu ın ózgeshelik esaplanadı.