O’zbekistan respublikasi

3. Talant hám onıń payda bolıwı. Talant – qábilet rawajlanıwınıń joqar ı basqıshı.
Talant (grek. «talanton» – «qımbat baha, taptırmaytu ın, tábiyiy qásiyet, biybaha») násillik, degen mánini ańlatadı.
Talant – belgili bir xızmettiń tabıslı hám dóretiwshilik penen orınlanıwın támiyinleytu ın
qábilettiń joqarı rawajlan an dárejesine aytıladı.
Talant hár qıylı tarawlarda hár qıylı waqıtta kóriniwi múmkin. Jámiyette talantlı shaxslar a mútájlik sezilse, olardıń kamal tabıwına kerekli subektiv hám obektiv shárt – sharayatlar jaratılsa, bunday ja dayda jetilisken adamlardıń qáliplesiwine múmkinshilik tuwıladı. Muzıka, súwret, matematika, lingvistika, texnika tarawlarında uqıplılıq erte balalıq dáwirinde bolatu ınlı ı aytıl an, al ádebiy tarawlarda 24 – 30 jasta, al 35 – 40 jasta ilimiy hám shólkemlestiriwshilik tarawlarında talanttıń maksimal nátiyjeli kórsetkishin kóriwimizge boladı.
Qábilettiń rawajlanıw dárejesi

Qábilet rawajlanıwınıń joqar ı basqıshı talant dep ataladı. Talant – bul qıyın miynet iskerliginiń nátiyjeli, árezsiz hám original tárizde atqarıw imkaniyatın beretu ın qábiletler

2. Bul da sonda. 328 - b.
jıyındısı. Qábiletler sıyaqlı talant hám tek dóretiwshilikte joqarı sheberlikke hám ana urlım jetiskenliklerge erisiw imkaniyatınan ibarat.
Talant – uqıplılıqta – fiziologiyalıq ortalıqqa baylanıslı boladı. Talant – qábiletler jıyındısı,
ol óziniń rawajlan anlı ı, ózlestire alıw tezligi, ziyrekligi, sergekligi menen ajıralıp turadı.
Talant birinshi náwbette óz ba darına iye boladı. Ba darlardıń túrlerin sanap ótiw qıyın, sebebi hár bir talant iyesiniń ózine tán talant ba darı bar, ol qaytalanbaydı. Insan psixikasınıń basqa kórinislerin klasslar a bólgendey, talanttıń hám ulıwma kórinislerin tómendegi toparlar a yaki túrlerge birlestiremiz.

• 
  Aqılıy (intelektual) tarawı;
  
• 
  Kórkem – óner tarawı;
  
• 
  Qarım – qatnastı basqarıw tarawı; - Ámeliy yamasa sport tarawı.
  

Hár bir taraw óziniń keńligi menen ajıralıp turadı hám onıń hár bir túriniń ishinde jáne kishirek ba darlar boladı. Bunnan da tısqarı basqasha tiykar a iye bol an klassifikaciyalaw usınıs etilgen. Demek, talantta bir qıylı kórinis joq. Talant júdá kóp hám hár qıylı kóriniste tákirarlanbas boladı.
A.M. Matyushkinniń pikirinshe dóretiwshilik talanttıń rawajlanıwında shaxstıń eń áhmiyetli integral qásiyetleri tómendegilerde kórinedi:

• 
  Bilim motivleriniń basqa motivlerden ústinligi;
  
• 
  Waqıya hám hádiyselerge sezgirligi, názik tal am menen uqsas waqıyalardıń
  

parqın hár qıylı zatlarda uqsaslıqtı kóre alıw, bayqaw, izertlew, úyreniw, mashqalanı qoya biliw, dóretiwshilik penen jaqınlasa biliw;

• 
  Original juwmaqlar, belgili bir pikirge keliw, tákirarlanbas, ózine tán sheshim qabıl etiw hám jeke kózqaraslar a iye bolıw;
  
• 
  Waqıya hám hádiyselerdiń aqıbetin, keleshegin tez hám anıq kóz aldına keltire alıw menen birge, tereń analizlew arqalı process hám waqıyalardıń nátiyjesin qada alay
  

alıw hám tiykar ı sheshim qabıl etiw;

• 
  Hár bir waqıya hám hádiyseler haqqında jarqın ideal a jaqın etalon kóriniske
  

iye bolıw, kózqarasları arqalı ádep – ikramlıq, ilimiy, intelektual, milliy, ádebiy bahalar, usınıslar bere alıw.
Dóretiwshilik talant ushın zárúr bol an bul shaxstıń integral ózgeshelikleri adamdı ruwxıy hám aqılıy jaqtan uzaqtı kóre biletu ın, dúnyaqarası keń, sabır – taqatlı, keshirimli insan bolıw ushın imkaniyat jaratadı.
Sonıń menen birge dóretiwshi talant adamnıń óziniń uqıplılıqlarında, qábiletlerinde kórinbese ortalıqtıń ózi adamdı dóretiwshilik jetiskenliklerine alıp kelmeydi. Dóretiwshi talanttıń mazmunı sonda, joqarı dárejedegi dóretiwshilik ushın álbette, rawajlan an, kóp qırlı qábiletler tiykarında qáliplesip barıwı kerek boladı. Talanttı rawajlandırıwdıń didaktikalıq jolları: aktivlestirilgen, qánigelestirilgen, mazmunı bayıtıl an, dóretiwshilikke ba darlan an bilimler beriw arqalı qáliplestiriwge boladı.
Qáblettiń rawajlanıwında miynettiń ornın ayrıqsha bahalap A.G. Kovalyov Edisonnıń pikirine tiykarlana otırıp «bunda tek 1% geniy bolsa, 99% ter tógiw bol an» hámme ullı insanlar tek miynet súygishligi nátiyjesinde ana eriskenligin, miynettiń roliniń áhmiyetli ekenligin joqarı bahalaydı.
Geniy – dep belgili tarawda tariyxıy burılıs jasa an, adamzattıń rawajlanıwında jańalıq ashqan, ulıwma xalıqtıń mápi ushın xızmet etip hám jámiyettiń rawajlanıw nızamlılıqların jaratqan insanlar a aytıladı.
Geniyallıqtıń payda bolıwınıń dáslepki shártlerin N.V. Goncharenko 4 faktor a bóledi:

1. 
   Tuwma uqıplılıq;
   
2. 
   Óziniń kúshi, ayratlılı ı menen bolatu ın;
   
3. 
   Jaqın qorsha an ortalıq;
   
4. 
   Pútkil jámiyetlik situasiyalar tásirinde boladı.
   

Geniyallıq bul barlıq waqıtta talant hám miynet nátiyjesiniń jemisi esaplanadı.