O’zbekistan respublikasi

TEMA. Ápiwayı psixikalıq processler.
REJE:

1. 
   Dıqqattıńáhmiyeti, fiziologiyalıq tiykarları hám psixologiyalıq teoriyaları .
   
2. 
   Dıqqattıń waziypaları, túrleri, qásiyetleri hámrawajlanıwı .
   
3. 
   Seziwler haqqında ulıwma túsinik. Seziwlerdiń nerv-fiziologiyalıq tiykarları.
   

4.Seziwlerdiń klassifikaciyası, seziwlerdiń túrleri, seziw tarawindaǵi nızamlıqları.
5. Qabıl etiw haqqında túsinik. Nerv-fiziologiyalıq tiykarları, ózgeshelikleri hám nızamlıqları.
6.Qabıl etiwdiń tiykarǵı qásiyetleri hám túrleri. 7. Qıyal.
Dıqqat psixologiyalıq hádiyse bolıp, házirge
1. Diqqattin’ a’hmiyeti shekem psixologlar u haqqında jalǵız pikirge iye emes. Bazı bir alımlardıń pikirine kóre,
dıqqat qálegen psixik processte u yamasa bul dárejede qatnasqanlıǵı sebepli, erkin hádiyse sıpatında úyreniliwi múmkin emes. Ayırımları bolsa dıqqattıń psixik process sıpatında erkinligin joqlaydı.
Bunnan tısqarı, dıqqattıń psixik waqıyalardıń qaysı toparına tiyisliligi haqqında da túrli pikirler bar. Bazı birewleriniń kórsetiwinshe, dıqqat – bul psixik biliw processi. Basqalari dıqqat har bir xızmettiń zárúr shárti ekenligine, dıqqattıńózi bolsa belgili erk kúshleriniń sáwleleniwin talap etiwine tiykarlanǵan halda dıqqattı erk hám insanniń xizmeti menen baylanıstıradı.[1]
Dıqqat waqıyasın túsindiriwdiń qıyın ekenligi, oniń «taza» kóriniste ushıramaslıǵınan ibarat. Dıqqat óziniń biliw mazmunına iye emes, u tek basqa biliw processlerine xızmet kórsetedi. Sanıń ushın dıqqattı biliw processleriniń rawajlanıw ózgesheliklerin xarakterlewshi jaǵday, psixofiziologiyalıq process sıpatında úyreniw zárúr. Dıqqat ózi ne?
Dıqqat – bul psixikalıq xızmettiń qanday da bir belgili nársege baǵdarlanǵanlıǵı hám jámlengenligi. Bul haywanlar, sonday-aq, insan dıqqatlarınıńUlıwma táriypi. Insanǵa salıstırǵanda dıqqattı belgili obektlerge insan dıqqatınıń, bir waqıttıńózinde basqa obektlerden shalǵıǵan halda, baǵdarlanǵanlıǵı hám jámlengenligi sıpatında úyreniw múmkin. Bul táriyipten dıqqattıńúlken áhmiyetke iye belgileri oniń baǵdarlanǵanlıǵı hám jámlengenliginen ibarat ekenligi kelip shiǵadi.
Psixikalıq xızmettińbaǵdarlanǵanlıǵı astında oniń tańlaw ózgesheligi, yaǵnıy, subekt ushın zárúr bolǵan anıq deneler, hádiyselerdi átirap - ortalıqtan ajıratıp alıw jatadı. Baǵdarlanǵanlıq túsinigine, sonday-aq, belgili waqıt aralıǵında psixikalıq xızmetti saqlap qalıw da kirgiziledi.[1]
Dıqqattıń basqa ózgesheligi oniń xızmetke u yamasa bul dárejede tereńleskenligin túsindirip beretuǵın jámlengenligi bolıp esaplanadı. Wazıypa qanshelli quramalı bolsa, dıqqattıń jedelligi hám zorıǵıwı sonshelli kúshli bolıwı kerek, yaǵnıy, bunda xızmetke tereń kirip barıw talap etiledi. Ekinshi tárepten, jámlengenlik basqa jat
nárselerden bóliniw menen baylanıslı. Bunday jaǵdayda, jat nárselerden bólinbey qalsańız, wazıypanı orınlawıńız qıyınlasadı.
Baǵdarlanǵanlıq hám jámlengenlik bir-biri menen óz ara tıǵız baylanıslı. Dıqqatıńızdı qanday da bir nársege baǵdarlaytuǵın bolsańız, bir waqıttıńózinde dıqqatıńızdı onda jámlegen bala sız. Kerisinshe, qanday da bir nársede jámlenseńiz, óz ruwxıy xizmetińizdi oǵan baǵdarlaǵan bala sız. Dıqqattıń baǵdarlanǵanlıǵı bir shınıǵıwdan ekinshisine ótiw menen, jámlew bolsa – shınıǵıwda tereńlesiw menen baylanıslı boladı.
Dıqqattıń insan psixikalıq xizmetinde tutqan ornin túsiniw ushın ózińizdi qanday da bir deneler toparına qarap atırǵanday bolıp kóz aldıńızǵa keltiriń. Kóriw maydanıńızdıń orayında jaylasqan bazı bir deneler anıǵıraq, kóriw maydanıńızdıń shetinde turǵanları bolsa, kerisinshe, qabıl etiledi. Usıǵan uqsas hádiyseni sanamızǵa salıstırǵanda da dúziw múmkin: xizmetimiz áhmiyeti sanamızdıń orayın iyelegen boladı; áhmiyetke iye bolmaǵanları bolsa sanamızdan shetke súrilip qaladı. Lekin basqasha da bolıwı múmkin: siz qanday da bir denege qaragan halda, Ulıwma , basqa nárse haqqında oy súresiz. Bunda sanańızdıń «oraylıq maydanı» na kóre jatqanıńız benen emes, oylap atırǵanıńız benen bánt boladı. Sanamızdı grafik tárizde súwretleytuǵın bolsaq, biri ekinshisine jaylasqan eki aylana kórinisti sızıw zárúr . Úlken aylana anıq bolmaǵan sana, kishi aylana bolsa , – anıq sana yaki dıqqat dep ataladı.[2]
Psixikalıq biliw processleriniń baǵdarlanǵanlıǵı hám tańlaw ózgesheligi dıqqat penen baylanıslı boladı. Dıqqat penen qabıl etiwdiń anıqlıǵı hám izbe-izligi, este saqlawdiń bekkemligi hám tańlaw ózgesheligi, aqılıy xızmettiń baǵdarlanǵanlıǵı hám nátiyjeliligi, qullası, Ulıwma biliw xızmetiniń sıpatı hám nátiyjeleri anıqlanadı.
Perseptiv processler ushın dıqqat súwret sızılmaların parıqlaw imkaniyatın beriwshi ózine tán kúsh ayttırǵısh bolıp esaplanadı, insan este saqlawı ushın dıqqat qısqa múddetli hám operativ este saqlawda kerekli maǵlıwmattı saqlap turıwshı princip, yadta saqlanǵan maǵlıwmattı uzaq múddetli este saqlaw jamǵarmasına ótkeriwiniń zárúr shárti, oylaw ushın bolsa máseleni túsingen halda sheshimin tabıwdıń shártli principi sıpatında payda boladı. Insanlararalıq múnásiybetler sistemasında dıqqat óz ara birge pikirlilik, adamlardıń bir-birlerine beyimlesiwi, shaxslararalıq qarama-qarsılıqlardıń aldın alıw hám óz waqtında sheshiwge járdem beredi.[2]