O’zbekistan respublikasi

2.Uqıplılıq hám qábilet. Motivlerdiń túrlerinen biri uqıplılıq bolıp tabıladı.
Motivlerdiń túrlerinen biri uqıplılıq bolıp tabıladı. Jarqın formada ı uqıplılıqlar xızmetke umtıl anlıq penen ózin kórsetedi. Adam anaw yamasa mınaw iskerlikti kóbirek jaqtırsa, anaw yamasa mınaw iskerlikti tańlasa, sol iskerlik penen bánt bolıwın ishinen qálese, biz ol adamdı uqıplı dep ataymız. Demek, uqıplar iskerligin úyreniw, onı ózlestiriwge umtılıw bolıp, dáslep ańlanılma an motiv esaplanadı hám álbette, sol iskerlikke háwes, shın kewilden erisiw, ózlestiriwge jetkizedi, adam a kóterińki káypiyat ba ıshlaydı. Sonlıqtan, ol islep atır an is – háreketinen sharshamaydı, zerikpeydi.
Uqıplılıqtıń tikkeley psixologiyalıq juwma ı joq, al uqıplılıqtıń anıq diagnozı miy xızmetiniń ózine tán integral ózgeshelikleri arqalı ya nıy EEG metodları menen ámelge asırıw múmkin. Uqıplılıqtı balada 10 – 11 jas waqtında anıqlaw múmkin. Biraq, ámelde EEG usılında kóbirek qábiletler diagnoz etiledi. Bunıń sebebi balada qanday da bir qábilet bar yamasa joq ekenligin sol tarawda iskerliktiń tez yamasa ańsat nátiyjeli atqarılıwı menen anıqlanadı.
Psixologiyalıq testler tiykarınan al anda adam ómirinde atqaratu ın xızmet túrleriniń ulıwmalastırıl an modeli esaplanadı.
Uqıplılıq balanıń ishki imkaniyatına baylanıslı bolıp, motiv - háreket, zárúrlikti seziw esabınan kelip shı adı. S.A. Rubenshteyin birinshi márte 1941 – jılı uqıplılıq haqqında ilimiy kózqaraslardı izertledi. Uqıplılıqtıń rawajlanıwı ortalıqqa baylanıslı boladı, eger adam qızıqsa hámme nárseni úyrene aladı. Sonıń menen birge qızı ıwdı oyatıw a boladı, al uqıplılıqtı oyatıp bolmaydı. Uqıplı adam sózsiz qábiletli boladı degen emes, tek ana 10 – 15% bolıwı múmkin.
Qábiletlerdiń rawajlanıwı barlıq adamlarda birdey bolma anı tábiyiy shárt – sharayatlarına baylanıslı bolıp, ol adamzat tariyxınıń jemisi hám jetiskenlikleri bolıp tabıladı. Adam ózinde belgili xızmetke qábileti bar yamasa joqlı ın bildiretu ın usıl metodika esaplanadı. Tálim metodikası qay jerde hálsiz bolsa, sol jerde qábilettiń tuwma ekenligi haqqında gápler payda boladı. Óz – ózinen belgili metodika hámme waqıt bekkemlesip baradı, bul bolsa «tuwma qábiletler» aynalasınıń tarayıp barıwına alıp keledi.
Qábiletler hám talantlardı rawajlandırıw máselesi úlken jámiyetlik hám mámleketlik áhmiyetke iye bol an másele esaplanadı.
Insan qábiletin rawajlandırıwdıń baslı usılları turaqlı, arnawlı qızı ıwshılıqlardan ibarat.
Arnawlı qızı ıwshılıqlar – bul adam iskerliginiń qanday da bir tarawınıń mazmunına bol an qızı ıwshılıqları bolıp, olar sol túrdegi xızmet penen kásip tuwralı shu ıllan an uqıplılı ına baylanıslı ámelge asadı. Biliwge baylanıslı qızı ıwshılıq bul xızmet usılları hám metodikasın ámeliy túrde iyelep alıwın qollap – quwatlaydı. Adamnıń qábileti qaysı taraw ushın zárúr qábilet bolsa, kóbirek sol tarawda islew nátiyjesinde hám sol iske úyreniw procesinde rawajlanıp baradı.
Qábilettiń quramı:  aktivlik;
 ózin – ózi sanalı basqarıwdan ibarat bolıp tabıladı.
Ómirdiń ózi tiykarınan, sanalı, psixologiyalıq aktivlikten ibarat. Barlıq is – háreketlerimizdiń tiykarında ańlanıl an, bazıda ańlanılma an motivler jatadı. Demek, qábiletli adam bilimli, qolınan hár túrli is keliwi, hár qıylı aqılıy hám ámeliy xızmetti shaqqanlıq penen úyrene alıwında kórinedi.
Sonlıqtan, hár qanday qábilet, ol qanshelli qıyın bolmasın álbette, sociallıq ortalıq qádiriyatları menen bahalanadı. Áne sol ortalıq qádirlengen qábiletler jámiyette kóbirek rawajlan anın baqlaymız.
Qábiletlerdi tómendegi túrlerge ajıratıw a boladı:
1. Ilimiy qábiletlerge:

• 
  Tábiyiy pánler
  
• 
  Anıq pánler
  
• 
  Gumanitar pánler
  

2. Ámeliy qábiletlerge:

1. 
   Kórkem – óner tarawında
   
2. 
   Sport tarawında
   
3. 
   Ámeliy, súwret salıwshılıq
   
4. 
   Qarım – qatnas, sóylew tarawında
   
5. 
   Ruwxıy turmısta ı qábiletlerge bólinedi.
   

Psixologiyanıń metodologiyalıq tiykarınıń kórsetiwinshe qábiletler imkaniyatlar sistemasınan payda bol an bolıp, ol yamasa bul xızmettegi zárúriy sheberlik dárejesinde kórinedi shaxstıń belgili sıpatları jıyındısın belgilengen waqıt aralı ında iyelegen xızmeti talaplar a juwap
berse, onda usı xızmetke qábileti bar bol anı.
 shaxs sonday ja daylarda xızmet talabına juwap bere almasa psixologiyalıq
sıpatlar, ya nıy qábiletler hálsiz bol anı.
Lekin, bunday ózgesheliktegi shaxs kónlikpe hám tájiriybelerdi iyeley almaydı degendi bildirmeydi, biraq olardı iyelew waqtı sozılıp ketedi.
Solay etip, qábilet individual – psixologiyalıq ózgeshelikler bolıwı menen birge:

1. 
   Olardı insanlar arasında ı basqa ózgesheliklerge, xarakter pazıyletlerine, sezimlerine qarama – qarsı qoyıw múmkin emes;
   
2. 
   Qábiletti usı ózgeshelikleri menen bir qatar a qoyıw, olardıń kemshiligin kórsetedi.
   

Rus psixologı A.G. Kovalyov «qábilet degende qanday da ózgesheliktiń ózin emes, bálkim insan shaxsınıń iskerlik talaplarına juwap beretu ın hám sol iskerlikte joqarı kórsetkishlerge erisiwin támiyinley alatu ın ózgeshelikler ansambli yaki sintezin túsiniw kerek» – degen edi.
Aytıl an sıpatlardıń bazı bir jıyındısı is – háreket talaplarına juwap bere alsa yamasa olardıń tásirinde payda bolsa, onda shaxstıń usı individual ózgesheliklerin qábilet dep esaplaw a boladı. Ózbek psixologı M.G. Davlechin texnikalıq qábilet ústinde ilimiy jumıslar alıp bardı. Ol shaxstıń texnikalıq xızmetine professional jaramlılıq dárejesin hám jetiskenlik dárejesinde islese alıw qábiletin anıqladı. Onıń analizlewi boyınsha professional texnikalıq qábilet iyesi bolıw ushın onda:

• 
  ámeliy tárepten aqıl
  
• 
  texnikalıq máselelerdi analiz etiw qábiletiniń ústinligi
  
• 
  zatlardı montaj etiwdi biliw, bóleklerdi biriktire alıwı shárt ekenligin atap ótedi.^
  

Kásipti tańlap atır an shaxs motivler mashqalası menen birge óz xızmetlerin hám qábiletin basqara biliw, óz ústinde islew, bilim hám kónlikpelerin arttırıp óz tájiriybesine iye bolıwı kerek.
Psixologiya iliminde qábilet sózi menen birge talant sózi de qollanıladı.