O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЕТИМТОҒ 
ҚАБРИСТОНЛАРИ 
- Жиззах вилояти ҳудудидаги тоғ номи 
б-н аталган қад. қабристонлар (мил. ав. 
1-минг йиллик). Етимтоғ яқинида жами 
3 та қабристон бор: Етимтоғ I, II, III. Ҳар 
бир қабристон 5—10 та қабрқўрғондан 
иборат. Етимтоғ I 1970 й. Жиззах архео-
логия отряди томонидан ўрганилган. Ун-
даги 6 қабрқўрғондан биттаси қазилган. 
Унинг ичидан ёнма-ён иккита қабр 
қолдиғи топилди. Қабрқўрғоннинг шим.-
ғарбий девори орасидан мил. ав. 7-а.га 
оид уч қиррали жез пайкон (ўқ учи), де-
ворнинг шим. қисмидан эса қўлда ясал-
ган сопол идиш бўлаклари ва жез зеб-
зийнат буюмлари топилди. Етимтоғ II, 
III қабристонларида қазиш ишлари олиб 
борилмаган.
ЕТИМХОНА — ота-онасиз ва 
қаровсиз болалар учун очилган муассаса. 
Тарихий маълумотларга қараганда Тур-
кистондаги хонлик ва бекликларда ҳам 
Е.лар бўлган. Хусусан Қўқон хонлиги ар-
хив материалларидан топилган «Сағира», 
«Қуллар» деб номланган дафтарлар 
шундан далолат беради. Бу дафтарларда 
Марғилон беклигида сағира мактабла-
ри учун сарфланган маблағлар ҳақида 
маълумотлар келтирилади. 1918 й. Е.лар 
ёпилиб, ота-онасиз ва қаровсиз болалар 
давлат томонидан таъминланадиган ва 
тарбияланадиган болалар уйлари ташкил 
этилди (қ. Меҳрибонлик уйлари).
ЕТМАК (Acanthophyllum) — чин-
нигулдошлар оиласига мансуб кўп йил-
лик ўсимликлар бир неча турларининг 
умумий номи. Ўзбекистоннинг адир 
ва тоғ ён бағирларида A.gypsophiloides 
ва A.paniculatum ўсади. Бўйи 50—80 
см, барглари қарама-қарши, шапалоқ, 
қалами ёки наштарсимон. Барг банди ва 
сершох пояси туксиз ёки майда тук-чалар 
б-н қопланган. Гуллари майда, шохлари-
нинг учида иккитадан жойлашган. Гул-
барги 5 та, оч пушти, чангчиси 10 та, 2 
қатор жойлашган. Меваси бир уруғли. 
Уруғи оч жигарранг ёки қўнғир, қаттиқ 
қобикли. Илдизи бурама ўқ илдиздан 
иборат бўлиб, 2 м дан ортиқ чуқурликка 
боради.
Е. илдизининг таркибида 10—30% 
сапонин моддаси, шунингдек, аглико-
ногипсоген, 3 молекула ксилоза ва бир 
молекула глюкурон кислота, галактоза, 
рамноза, фуроза ва арабиноза каби мод-
далар бор. Илдизидан аҳоли нишолда 
тайёрлашда кўпиртирувчи модда сифа-
тида фойдаланиб келади. Е. озиқ-овқат, 
қандолат ва виночилик саноа-тида, тиб-
биётда (балғам кўчирувчи ва организмни 
мустаҳкамловчи дорилар тайёрлашда) 
қўлланилади, тўқимачилик саноатида 
газламаларни окартириш, ипак ва жун 
газламаларни ювиш учун ҳам ишлатила-
ди.