O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.4. Sonlar o‘qidagi ochiq va yopiq to‘plamlar
- 9-mavzu: To‘la metrik fazolar
- 3.4.-3.5. n R ∞ va n p R fazolarning to‘laligi ham shunga o‘xshash isbotlanadi. 3.6.
2.18. Bo‘sh to‘plam va X fazo yopiq to‘plamlardir. Ular biri-ikkinchisining to‘ldiruvchisi bo‘lgani uchun 2.4-teoremaga ko‘ra ∅ va X lar ochiq to‘plamlar ham bo‘ladi. Ikkilik prinsiplari hamda 2.3 va 2.4-teoremalar natijasi sifatida quyidagi teoremani keltiramiz. 2.5-teorema. Ixtiyoriy sondagi ochiq to‘plamlar yig‘indisi va chekli sondagi ochiq to‘plamlar kesishmasi yana ochiq to‘plamdir. 2.4. Sonlar o‘qidagi ochiq va yopiq to‘plamlar Ixtiyoriy metrik fazoda, hattoki Evklid fazosida ham, ochiq va yopiq to‘plamlar strukturasi, umuman olganda, juda murakkab. Ammo, bir o‘lchamli Evklid fazosida, ya’ni sonlar o‘qida barcha ochiq to‘plamlarni (shu jumladan yopiq to‘plamlarni), tavsiflash qiyin emas. Sonlar o‘qidagi ochiq to‘plamlar tavsifi quyidagi teorema orqali ifodalanadi. 2.6-teorema. Sonlar o‘qidagi ixtiyoriy ochiq to‘plam chekli yoki sanoqli sondagi o‘zaro kesishmaydigan intervallar yig‘indisi ko‘rinishida tasvirlanadi. Isbot. Sonlar o‘qidagi G ochiq to‘plamni qaraymiz. G to‘plam elementlari orasida ekvivalentlik munosabatlarini kiritamiz. Agar G y x ∈ , nuqtalar uchun shunday ( ) β α, interval mavjud bo‘lib, ( ) G y x ⊂ ∈ β α, , bo‘lsa, y x ~ deymiz. Ravshanki, bu munosabat refleksiv va simmetrikdir. Bundan tashqari y x ~ va z y ~ bo‘lgani uchun shunday ( ) β α, va ( ) δ γ , intervallar mavjud bo‘lib ( ) G y x ⊂ ∈ β α, , va ( ) G z y ⊂ ∈ δ γ , , bo‘ladi. Bundan β γ < ( δ α < ) bo‘lishi va ( ) G ⊂ δ α, ( G ⊂ ) , ( β γ ) ekanligi kelib chiqadi, ya’ni ( ) G z x ⊂ ∈ δ α, , . Shunday ekan, z x ~ ekanligi, ya’ni kiritilgan munosabatning tranzitivligi kelib chiqadi. Shuning uchun, G o‘zaro kesishmaydigan τ I ekvivalent nuqtalar sinflariga ajraladi, ya’ni U τ τ I G = . Har bir τ I ning ) , ( b a intervaldan iborat ekanligini ko‘rsatamiz, bu yerda τ I a inf = , τ I b sup = . Agar τ I a inf = va τ I b sup = desak, ( ) b a I , ⊂ τ . Ikkinchi tomondan, agar τ I y x ∈ , desak, τ I ning aniqlanishiga ko‘ra ⊂ ) , ( y x τ I . a dan o‘ng tomonda va a ga ixtiyoriy yaqinlikda, b dan chap tomonda va b ga ixtiyoriy yaqinlikda τ I ning elementlari mavjud. Shuning uchun, chetlari ) , ( b a ga tegishli ixtiyoriy ) ' , ' ( b a interval τ I da saqlanadi. U holda τ I = ) , ( b a . Bunday kesishmaydigan τ I intervallar soni ko‘pi bilan sanoqli, yani har bir τ I interval kamida bitta ratsional nuqtani saqlaydi. Shuning uchun intervallar soni ratsional nuqtalar sonidan ko‘p emas. ∆ Yopiq to‘plamlar ochiq to‘plamlarning to‘ldiruvchi to‘plami bo‘lgani uchun, ixtiyoriy yopiq to‘plam sonlar o‘qidan chekli yoki sanoqlita o‘zaro kesishmaydigan intervallarni chiqarib tashlashdan hosil bo‘ladi. Sonlar o‘qida sodda yopiq to‘plamlarga misol sifatida kesmalar, alohida nuqtalar va chekli shunday to‘plamlar yig‘indisini qarash mumkin. Murakkabroq yopiq to‘plamga misol qaraymiz. Qaralayotgan bu yopiq to‘plam «Kantor to‘plami» nomi bilan taniqli. 24 2.20. [ ] 1 , 0 0 = F bo‘lsin. Undan 3 2 , 3 1 intervalni chiqarib tashlaymiz, qolgan yopiq to‘plamni 1 F bilan belgilaymiz. Keyin 1 F dan 9 2 , 9 1 va 9 8 , 9 7 intervallarni chiqarib tashlaymiz, qolgan yopiq to‘plamni (to‘rt kesmadan iborat) 2 F bilan belgilaymiz. Bu to‘rtta kesmaning har biridan o‘rtadagi uzunligi 3 3 − teng bo‘lgan interval chiqarib tashlanadi (2.1-chizma) va hokazo. Bu jarayonni cheksiz davom ettirib, yopiq to‘plamlarning kamayuvchi n F ketma-ketligini olamiz. Agar I ∞ = = 0 n n F F deb belgilasak, 2.3- teoremaga ko‘ra F yopiq to‘plam bo‘ladi. U ] 1 , 0 [ kesmadan sanoqli sondagi intervallarni chiqarib tashlash natijasida hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan F to‘plam Kantor to‘plami deb ataladi. Endi F to‘plamning strukturasini o‘rganamiz. Ravshanki, F ga chiqarib tashlangan intervallarning oxirlari bo‘lgan ,..., 9 8 , 9 7 , 9 2 , 9 1 , 3 2 , 3 1 , 1 , 0 (2.1) nuqtalar tegishli. Biroq F to‘plam faqat shu nuqtalardan iborat emas. ] 1 , 0 [ kesmadagi F ga tegishli bo‘lgan nuqtalarni quyidagicha xarakterlash mumkin. Buning uchun ] 1 , 0 [ kesmadagi har bir x ni uchlik sistemada yozamiz: ... 3 ... 3 3 3 3 3 2 2 1 + + + + + = n n a a a a x bu yerda n a sonlar 0, 1 va 2 raqamlarni qabul qilishi mumkin. O‘nli kasrlar holidagidek bu yerda ham ba’zi sonlarni ikki xil ko‘rinishda yozish mumkin. Masalan, ... 3 2 ... 3 2 3 0 ... 3 0 ... 3 0 3 1 3 1 2 2 + + + + = + + + + = n n . 0 1/3 2/3 1 F 1 0 1/3 2/3 1 F 2 1/9 2/9 7/9 8/9 0 1 F 3 27 1 27 2 27 7 27 8 27 19 27 20 27 25 27 26 2.1 – chizma 9 1 9 2 3 1 3 2 9 7 9 8 25 Endi F to‘plamga tegishli sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasi haqida fikr yuritamiz. Ravshanki, 3 2 , 3 1 intervaldagi sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasida 1 a son albatta 1 ga teng bo‘ladi, 9 2 , 9 1 va 9 8 , 9 7 intervallarga tegishli sonlarning uchlik sistemadagi yoyilmasida 2 a son albatta 1 ga teng bo‘ladi. Xuddi shunga o‘xshash 27 20 , 27 19 , 27 8 , 27 7 , 27 2 , 27 1 va 27 26 , 27 25 intervallarga tegishli sonlar uchun ularning uchlik sistemadagi yoyilmalarida 3 a son albatta 1 ga teng bo‘ladi va hokazo. Shunday qilib ixtiyoriy F x \ ] 1 , 0 [ ∈ son uchun uning uchlik sistemadagi yoyilmasida qatnashuvchi K K , , , , 2 1 n a a a sonlarning kamida bittasi 1 ga teng. Aytilgan mulohazalardan quyidagi xulosa kelib chiqadi: F to‘plamga kamida bir usul bilan uchlik kasr ko‘rinishida tasvirlanuvchi shunday ] 1 , 0 [ ∈ x sonlar kiradiki, ularga mos K K , , , , 2 1 n a a a ketma-ketlikda 1 raqami biror marta ham uchramaydi. Shunday qilib, har bir F x ∈ uchun ,... ,..., , 2 1 n a a a (2.2) ketma-ketlikni mos qo‘yish mumkin, bu yerda a n raqam 0 yoki 2 ga teng. Bunday ketma-ketliklar to‘plami kontinuum quvvatli to‘plamni tashkil qiladi. Bunga ishonch hosil qilish uchun har bir (2.2) ketma-ketlikka K K , , , , 2 1 n b b b (2.3) ketma-ketlikni shunday mos qo‘yamizki, agar 0 = n a bo‘lsa, 0 = n b bo‘ladi, agar 2 = n a bo‘lsa, 1 = n b bo‘ladi. Har bir (2.3) ketma-ketlikni, [0,1] kesmadagi biror y sonning ikkilik kasr yozuvi deb qarash mumkin. Shunday qilib, F to‘plamni [0,1] ga biyektiv akslantirishni olamiz. Bu yerdan F ning kontinuum quvvatli to‘plam ekanligi kelib chiqadi. (2.1) ketma-ketlikdagi sonlar to‘plami sanoqli bo‘lgani uchun, ular F ni to‘lig‘icha qoplamaydi. Biz ko‘rsatdikki, F kontinuum quvvatga ega, ya’ni [0,1] kesma bilan F to‘plam o‘rtasida biyektiv moslik mavjud. Bundan tashqari Kantor to‘plami [0,1] kesmaning hech yerida zichmas va o‘lchovi nolga teng. Kantor to‘plami F ning o‘lchovi nol ekanligi [ ] ( ) 1 1 0 = F \ , µ ekanligidan kelib chiqadi. Barcha chiqarib tashlangan intervallar uzunliklari yig‘indisi 1 ... 3 2 ... 27 4 9 2 3 1 1 = + + + + + − n n . Demak, 0 ) ( = F µ . 26 Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. { } 1 : 2 2 2 1 2 < + ∈ = x x R x M to‘plamni R 2 metrik fazoda ochiq to‘plam bo‘lishini isbotlang. 2. { } 4 1 : 2 2 2 1 2 ≤ + ≤ ∈ = x x R x N to‘plamni R 2 metrik fazoda yopiq to‘plam bo‘lishini isbotlang. 3. Ratsional sonlar to‘plami Q ning yopig‘ini toping. 4. Q ni ( ) ∞ ∞ − = ; R ning hamma yerida zich ekanligini isbotlang. 5. Butun sonlar to‘plami Z ni R ning hech yerida zich emasligini isbotlang. 6. Q ning barcha yakkalangan nuqtalari to‘plamini toping. 7. Z ning barcha yakkalangan nuqtalari to‘plamini toping. 8. Q R \ ning barcha limitik nuqtalari to‘plamini toping. 9. To‘plam yopig‘ining xossalarini keltiring. 10. Sanoqli sondagi ochiq to‘plamlarning kesishmasi ochiq to‘plam bo‘lmasligiga misol keltiring. 11. Sanoqli sondagi yopiq to‘plamlarning birlashmasi yopiq to‘plam bo‘lmasligiga misol keltiring. 12. Kantor to‘plami ] 1 , 0 [ kesmada zichmi? F to‘plam ] 1 , 0 [ kesmadagi biror ) , ( b a intervalda zich bo‘la oladimi? 13. Kantor to‘plamining Lebeg ma’nosida o‘lchovli ekanligini ko‘rsating. Uni o‘lchovini toping. 14. Kantor to‘plamining barcha yakkalangan nuqtalari to‘plamini toping. 15. Kantor to‘plami ] 1 , 0 [ kesmaning hech yerida zichmas ekanligini ko‘rsating. 35 9-mavzu: To‘la metrik fazolar Matematik analizdan ma’lumki, har qanday fundamental sonli ketma-ketlik yaqinlashuvchidir. Bu tasdiq sonlar o‘qining to‘laligini ifodalaydi. Quyida ko‘rsatiladiki, ixtiyoriy metrik fazoda har qanday fundamental ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo‘lavermaydi. 3.1-ta’rif. Agar ixtiyoriy 0 > ε uchun shunday ε N natural son mavjud bo‘lib, barcha ε N n > va ε N m > nomerlar uchun ( ) ε ρ < m n x x , tengsizlik bajarilsa, u holda { } n x fundamental ketma-ketlik deyiladi. Uchburchak aksiomasidan bevosita kelib chiqadiki, har qanday yaqinlashuvchi ketma-ketlik fundamentaldir. Haqiqatan ham, agar { } n x ketma- ketlik x ga yaqinlashsa, ixtiyoriy 0 > ε uchun shunday ε N son mavjudki, barcha ε N n > nomerlarda ( ) 2 / , ε ρ < x x n tengsizlik bajariladi. U holda ixtiyoriy ε N n > va ε N m > nomerlar uchun ( ) ( ) ( ) ε ε ε ρ ρ ρ < + < + ≤ 2 2 , , , m n m n x x x x x x Demak, { } n x fundamental ketma-ketlik ekan. 3.2-ta’rif. Agar X metrik fazoda ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda X to‘la metrik fazo deyiladi. Misollar. 3.1. Yakkalangan nuqtalar fazosida faqatgina statsionar (ya’ni biror nomerdan boshlab hamma nomerlarda birgina nuqta takrorlanadigan) ketma- ketliklar fundamental va shuning uchun yaqinlashadi, ya’ni bu fazo - to‘la. 3.2. ( ) ∞ ∞ − = ; R fazoning to‘laligi matematik analiz kursidan ma’lum. 3.3. n R fazoning to‘laligi R fazoning to‘laligidan bevosita kelib chiqadi. Haqiqatan ham, ( ) ( ) ) ( ) ( 2 ) ( 1 ,..., , p n p p p x x x x = - n R dagi biror fundamental ketma-ketlik bo‘lsin. U holda har bir 0 > ε uchun shunday ε N nomer mavjud bo‘lib, barcha ε N p > va ε N q > nomerlar uchun ( ) ( ) ( ) ∑ = < − n k q k p k x x 1 2 2 ε . (3.1) Natijada har bir { } n k ,..., 2 , 1 ∈ uchun { } ) ( p k x ketma-ketlik barcha ε N p > va ε N q > nomerlar uchun ( ) ( ) ε < − q k p k x x tengsizlikni qanoatlantiradi, ya’ni { } ∞ = 1 ) ( p p k x fundamental sonli ketma-ketlikdir va R fazo to‘la bo‘lganligi uchun u yaqinlashuvchi bo‘ladi. Uning limitini ( ) { } n k x x p k p k ,..., 2 , 1 , lim ∈ = →∞ orqali belgilaymiz. U holda, (3.1) tengsizlikda ε N p > deb ∞ → q da limitga o‘tsak ( ) ( ) ∑ = ≤ − n k k p k x x 1 2 2 ε tengsizlikka ega bo‘lamiz. Bundan 36 ( ) ( ) . ,..., , lim 2 1 x x x x x n p p = = ∞ → ∆ 3.4.-3.5. n R ∞ va n p R fazolarning to‘laligi ham shunga o‘xshash isbotlanadi. 3.6. ] , [ b a C fazoning to‘laligini ko‘rsatamiz. { } n x - ] , [ b a C da fundamental ketma-ketlik bo‘lsin. U holda har bir 0 > ε uchun shunday ε N mavjudki, ε N m n > , bo‘lganda ( ) ( ) ( ) ε ρ < − = ≤ ≤ t x t x x x m n b t a m n max , (3.2) tengsizlik bajariladi. Bu esa { } n x funksional ketma-ketlikning ] , [ b a kesmada tekis yaqinlashish shartidir. Shuning uchun { } n x ketma-ketlik ] , [ b a kesmada aniqlangan qandaydir x uzluksiz funksiyaga tekis yaqinlashadi. Agar (3.2) tengsizlikda ε N n > bo‘lganda ∞ → m da limitga o‘tsak, barcha ] , [ b a t ∈ larda ( ) ( ) ( ) ε ρ ≤ − = ≤ ≤ t x t x x x n b t a n max , tengsizlik kelib chiqadi, ya’ni { } n x ketma-ketlik ] , [ b a C fazo metrikasida x funksiyaga yaqinlashadi. ∆ 3.7. 2 l ham to‘la fazodir. } { ) (n x - 2 l fazodagi ixtiyoriy fundamental ketma- ketlik bo‘lsin. U holda har bir 0 > ε uchun shunday ε N mavjudki, ε N m n > , bo‘lganda ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 2 1 2 2 , ε ρ < − = ∑ ∞ = k m k n k m n x x x x (3.3) tengsizlik bajariladi, bu yerda ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) K K , , , , 2 1 n k n n n x x x x = . (3.3) dan kelib chiqadiki, ixtiyoriy k natural son uchun ( ) ( ) ε < − m k n k x x bo‘ladi, ya’ni har bir k da ( ) n k x haqiqiy sonlar ketma-ketligi fundamentaldir va shuning uchun u yaqinlashadi. Aytaylik, ( ) , , 2 , 1 , lim K = = ∞ → k x x n k n k bo‘lsin. Endi x bilan yuqoridagi k x limitlar orqali tuzilgan ( ) K K , , , , 2 1 k x x x ketma-ketlikni belgilaymiz. Quyidagilarni ko‘rsatishimiz kerak: a) ∞ < ∑ ∞ = 1 2 k k x , ya’ni 2 l ∈ x ; b) ( ) ( ) . 0 , lim = ∞ → n n x x ρ (3.3) tengsizlikka asosan har bir belgilangan M natural son uchun ( ) 2 1 2 ) ( ) ( ε < − ∑ = M k m k n k x x tengsizlik o‘rinli. Bu tengsizlikning chap tomonidagi yig‘indida cheklita qo‘shiluvchi bo‘lgani uchun ε N n > ni tayinlab, ∞ → m da limitga o‘tsak, ( ) 2 1 2 ) ( ε ≤ − ∑ = M k k n k x x 37 tengsizlikka kelamiz. Bu tengsizlik barcha M larda o‘rinli, shuning uchun ∞ → M da limitga o‘tsak, ( ) 2 1 2 ) ( ε ≤ − ∑ ∞ = k k n k x x (3.4) tengsizlikka ega bo‘lamiz. ( ) ( ) ∑ ∑ ∞ = ∞ = − 1 2 ) ( 1 2 ) ( , k k n k k n k x x x qatorlar yaqinlashuvchi bo‘lgani va ( ) ( ) ( ) ∑ ∑ ∑ ∑ ∞ = ∞ = ∞ = ∞ = + − ≤ + − = 1 2 ) ( 1 2 ) ( 1 2 ) ( ) ( 1 2 2 2 k n k k n k k k n k n k k k k x x x x x x x munosabatdan ∑ ∞ = 1 2 k k x qatorning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi, ya’ni a) tasdiq isbotlandi. (3.4) tengsizlikda 0 > ε ixtiyoriy kichik miqdor bo‘lgani uchun ( ) ( ) 0 1 2 = − = ∑ ∞ = ∞ → ∞ → k n k k n n n x x x x ) ( ) ( lim , lim ρ tenglik o‘rinli bo‘ladi, ya’ni 2 l fazo metrikasida ( ) x x n → . b) tasdiq ham isbot bo‘ldi. ∆ Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling