Shundagina inson yaxshi xulqi odobi va odamlarga yaxshiligi bilan,
shirin suxanligi bilan olijanoblikka etishishi mumkin, degan xulosaga
keladi.
V oiz Koshifiy davlatga va xalqqa zarar va zahmat etkazuv-
chilami etti toifaga ajratadi:
1. Dilozorlar
2. Nojins va nomunosib fazilatlar bilan taniqli kishilar: ya'ni
hasad qiluvchi, baxillar, mo'msiq (xasislar.)
3. Dunhimmat (1 -Dun-past; 2. Razil, nokas, himmatsiz, past-
kash), ya'ni pastkash va razil kishilar.
4. Tuhmatchilar, g'iybatchilar.
5. Xoin va ahmoqlar
6. Xoin va sotqinlar
7. T o'la so'zlik (sergaklik), parishongo'ylik ya'ni laqmalar
K oshifiy “Axloqi M uxsiniy”ning “Adolat bobida shunday yoza-
di: “Buzurglar, aytibdurlarki, hamma xaloyiq aqlga muhtojdir va
aqlni tajribaga ehtiyoji bordur. Nauchunkim tajriba aqlni oynasidurki
anda ish saloxi suvratin mushohada qilur” (O'sha asar. 14-bet.).
Demak, aqlning oynasi tajribada deb bilgan Koshifiy, o 'z hayotiy
tajribasiga asoslangani aniq. U notiq sifatida nutq so'zlaganida
albatta, o'z aqliga tajribasini ko'zgu deb bilgan. Shuning uchun ham
notiqda-gi odob axloq normalariga qat'iy amal qilgan. Bu birinchi
galda notiqqa xos insoniy fazilatlarda nomoyon bo'lishini o 'z tajri-
balaridan degan xulosaga kelgan. Notiqqa xos fazilatlar avvalo sho-
shmaslik, sabr, hayo, iffat, pokizalik, rostgo'ylik, kamtarlik, shijoat,
xushyorlik, muloyimlik, shirin muomala, vaqtni qadrlash, tinglov-
chini zeriktirmaslik, ortiqcha so'zlar ishlatmaslik, o 'z nutqi orqali
fikrlarini tinglovchilarga lo'nda va aniq etkaza bilish va ularni o'ziga
76
rom etish kabilar. Yuqoridagi singari hislatlar Koshifiyda mujassam
Do'stlaringiz bilan baham: |
