O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Pozitsion RDB– dastgohning ishchi organini dasturda belgilangan kerakli holatga 
avtomatik ravishda joylanishini ta’minlash uchun xizmat qiladigan boshqarish dasturi. Bunday 
boshqarishda ishchi organ surilishi vaqtida dastgohdagi detalga ishlov berilmaydi. Masalan, 6 –
rasmda berilgan detaldagiteshiklarni parmalash uchun ishchi organni(parma o’rnatilgan 
shpindelni) talab etilgan aniqlik bilan teshiklar markazlarining koordinatalariga ko’chirilishini 
ta’minlash dasturdan talab etiladi. 
Rasm 6.Pozitsion RDBda ishlov beriladigan detalning namunasi 
Konturaviy RDBda talab etilgan detal konturini shakllash uchun belgilangan tezlik va 
traektoriya bo’ylab ishchi organning avtomatik harakatini ta’minlab beradigan dastur (rasm 7).
Rasmda quyidagi shartli belgilar ishlatilgan: A – ishchi organ (asbob uchi)ning traektoriyasi; 
−
konturaviy tezlik (uning yo’nalishi traektoriyaning har bir nuqtasidagi urinma yo’nalishi bilan 
to’g’ri keladi);
– X,Y, Z o’qlari bo’yicha ishchi organning tezliklari. 
Rasm 7. Konturaviy raqamli dastur bilan boshqarishning namunaviy sxemasi 
Adaptiv RDBda detalga ishlov berish jarayoni sharoitlari (kesish kuchi, aylanish momenti, 
kesish quvvati va hokazo) o’zgarganda ushbu yangi sharoitlarga moslanishni ta’minlashga 
qaratilgan dasturdan foydalaniladi (rasm 8). 

---

 
Rasm 8. Adaptiv raqamli dastur bilan boshqarishning namunaviy sxemasi:
RDBQ - raqamli dastur bilan boshqarish qurilmasi; BD - boshqarish dasturi; 
V
r
, P
z , 
T, N
r
- kesish sharoitlarini ifodaluvchi parametrlar 
Raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohning umumiy funktsional sxemasi quyidagicha 
bo’ladi (rasm 9). 
Rasm 9. Raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohning umumiy 
funktsional sxemasi: BD - boshqarish dasturi; RDBQ - raqamli dastur bilan
boshqarish qurilmasi; YuBM - yuritmalarni boshqarish moduli; D - dastgoh 
M - tayyor mahsulot 
Boshqarish dasturi dastgohga turli vositalar bilan uzatilishi mumkin. Masalan, perfolentalar, 
magnit tasmalar, dastgoh pultidan, markaziy boshqarish kompyuterdan va hokazo.
Yuqorida ko’rsatilgan funktsional sxemada dastur ma’lumotlarining xaqiqiy ijrosini 
tekshirish va nazorat qilish imkoniyati mavjud emas. Bunday boshqarish sxemasi ochiq, ajralgan 
sxema deyiladi. Boshqarish aniqligini oshirish uchun sxemaga teskari (orqa) aloqa zanjiri kiritiladi 
va yuqoridagi sxema yopiq sxemaga aylanadi (rasm 10). 
Rasm 10. Raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohning yopiq 
funktsional sxemasi: BD - boshqarish dasturi; RDBQ - raqamli dastur bilan
boshqarish qurilmasi; YuBM - yuritmalarni boshqarish moduli; D - dastgoh 
TAD – teskari (orqa) aloqa datchigi; M - tayyor mahsulot