O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Mexanikaviy yuritma qo’pol bo’lib, rostlash ravonligini ta’minlab bera olmaydi, 
baland tovush chiqaradi, dastgohning konstruktsiyasini murakkablashtiradi. Lekin 
mexanikaviy yuritma yordamida doimiy quvvat bilan rostlanishga oson erishiladi. 
SHuning uchun dastgohlarning bosh harakat mexanizmlarida shunday yuritmalar 
ko’p uchrab turibdi. 
Gidravlik yuritmalar keng diapazonda rostlanishni ta’minlay oladi, surish 
mexanizmlarida aylanma harakatini ilgarilama harakatiga aylantirish talab etmaydi, 
gidravlik dvigatellar tez ishlash qobiliyati va nisbatan kichik gabarit o’lchamlarga 
ega. Lekin gidravlik yuritmalarni ishlashi uchun katta o’lchamli va baland tovush 
bilan ishlaydigan gidrostantsiyalar mavjud bo’lishi kerak. Gidravlik yuritmalar puxta 
qarovni talab etadi. Gidrodvigatellar cheklangan quvvat va momentlarga ega. Ushbu 
foydalanish kamchiliklar tufayli raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohlarda 
gidravlik yuritmalar elektrik yuritmalar bilan keng ravishda almashtirilmoqda. 
Pnevmatik 
yuritmalar 
kichik 
kuchlar 
bilan 
ishlaydigan 
dastgohlarning 
mexanizmlarida hamda sanoat robotlarda qo’llaniladi. 
Elektrik yuritmalartezlikni keng diapazonda yuqori aniqlik va tezlikda qulay rostlash 
xususiyatiga ega. Sanoatda chiqarilayotgan o’zgaruvchan va doimiy tok 
elektrdvigatellari keng ko’lamdagi quvvat, moment va tezliklarga ega. Ular 
tayyorlashda texnologik jihatdan qulay, foydalanishda ishonchli va oddiy. 
Elektrik yuritmaning tarkibi elektrdvigatelni oziqlantiruvchi kuchli o’zgartirgich, 
talab etilgan rostlash sifatini ta’minlaydigan rostlagichlar va teskari aloqa 
datchiklaridan tashkil topgan. 
Elektrik yuritmalar quyidagicha klassifikatsiyalanadi: 
 Vazifasi bo’yicha: bosh, surish va yordamchi harakati uchun; 
 Rostlash usuli bo’yicha: doimiy moment bilan, doimiy quvvat bilan, ikki 
zonali; 
 Ijro etuvchi dvigatelning tok turi bo’yicha: doimiy va o’zgaruvchan tok 
dvigatellari; 
 Kuchli o’zgartirgich sxemasi bo’yicha: bir va ko’p fazali boshqariladigan 
to’g’rilagichlar, keng impulsli o’zgartirgichlar;
 Avtomatik rostlash tizimi tuzilishi bo’yicha: bir konturli, ko’p konturli; 
 Boshqarish turi bo’yicha: analogli, raqam-analogli; raqamli. 
Raqamli dastur bilan boshqariladigan dastgohlarda har bir ishchi harakati alohida 
yuritmalar bilan amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda barcha yuritmalar avtomatik 
tarzda boshqariladi va rostlanadi. Lekin ayrim hollarda rostlanmaydigan yuritmalar 
ham uchrab turadi. 

---