O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

4-Amaliy mashg’ulot 
RDB texnologik jihozlarini surish harakat yuritmasini kinematik sxemalarini 
tahlili 
Dastgohlarning koordinat o’qlari va ularning yo’nalish ishorasini tanlash ISO R841 
xalqaro standartiga muvofiq amalga oshiriladi. Standartga ko’ra koordinat tizimi 
sifatida dastgohdagi detal bilan bog’langan va dastgohning asosiy yo’naltirgichlari 
bilan muvofiqlashgan o’ng to’g’ri burchakli Dekart tizimi qabul qilingan (rasm 1). 
Rasm 1. Koordinatalarning o’ng to’g’ri burchakli Dekart tizimi va o’ng ko’l barmoqlari qoidasi 
Dastgoh ishchi organi harakatining musbat yo’nalishi deb detalning musbat 
o’lchamini oshiradigan yo’nalish bo’ladi. Koordinat o’qlarning musbat yo’nalishini 
aniqlashda o’ng qo’l barmoqlari qoidasi yordam beradi. Unga ko’ra “X“ o’qini katta 
barmoq, “Y“ o’qini ko’rsatuvchi barmoq va “ Z“ o’qini o’rta barmoq bilan ifodalash 
mumkin (rasm 16). Barmoqlarning uchi esa bunda musbat yo’nalishni ko’rsatadi. 
X,Y,Z o’qlari atrofidagi aydanish harakatlari tegishli ravishda A, B, va C harflari 
bilan belgilanadi. Aylana harakatining musbat yo’nalishi sifatida o’q uchi tomonidan 
qaraganda soat strelkasiga qarshi yo’nalish bo’ladi.
Yuqorida zikr etilgan standartga muvofiq “Z“ o’qi sifatida kesish kuchini 
uzatayotgan shpindel o’qi qabul qilingan. “Z“ o’qining musbat yo’nalishi deb detal 

---

va kesish asbobi orasidagi masofani oshiradigan yo’nalish bo’ladi. Bu holda “X“ o’qi 
iloji boricha gorizontal va detal mahkamlangan yuzaga parallel bo’lishi lozim. 
Yuqoridagilarga assolangan holda ayrim turdagi dastgohlarning koordinat tizimlari 
va koordinat o’qlarning joylanishi quyidagi rasmlarda ko’rsatilgan. 
1. Tokarlik dastgohning koordinat o’qlarining belgilanishi (rasm 2). 
Rasm 2. Tokarlik dastgohning koordinat tizimi
 
Rasm 3. Vertikal parmalash 
dastgohining koordinat tizimi