O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

 
 

---

7-Amaliy mashg’ulot 
Strukturaviy texnjlogik modellash asosida tokorlik parmalash va frezerlash 
texnologik jihozlarning koordinataviy texnologik sxemasini KTS ishlab 
chiqarish 
 
Tokarlik guruhiga mansub zamonaviy dastgohlar ularni mikroprotsessor texnikasiga 
asoslangan RDB qurilmalari hamda rostlanadagan kuzatuvchi va ko’p holatli asbob 
kallaklari bilan jihozlanganligi tufayli keng texnologik imkoniyatlarga ega. Ular 
yuksalgan bikrlik va aniqlik, programmalashtirish tezligi va mukammalligi, 
yaxshilangan ekspluatatsiya hususiyatlari bilan ajralib turishadi. 
Barcha tokarlik dastgohlarini qamrab olish imkoniyati bo’lmagani uchun quyida faqat 
gorizontal va vertikal tokarlik dastgohlarni strukturaviy texnologik modeli tilida 
ta’riflash bilan kifoyalanamiz. 
SHpindeli gorizontal aylanish o’qli tokarlik dastgohlari 
 
Tokarlik dastgohlarning aksariyatida shpindelning aylanish o’qi markazlarda va 
patronlarda ishlarni bajarish uchun gorizontal joylashgan bo’ladi. Mazkur guruhga 
mansub uchta dastgohga to’xtalib o’tamiz: 16K20F3S32, 16K20T1.02 va 
16K20RF3S32. Bu dastgohlar ko’p ko’rsatkichlarga ko’ra bir xil bo’lib, asosan 
boshqarish qurilmasi va muhim bo’lmagan qismlar bilan farq qiladi. 
Dastgohlarning tepa ko’rinishidagi koordinataviy texnologik sxemasi (KTS
V
) rasm 1 
da ko’rsatilgan. 
Rasm 1. 16K20F3S32 (16K20T1.02, 16K20RF3S32) 
dastgohlarning koordinataviy texnologik sxemasi 
(KTS
V
): 1 - detal; 2 - asboblar kallaki 
Ishlanayotgan detal 1 murakkab shakldagi va o’ng 
uchida rezbaga ega aylanish jismdan iborat. Asboblar 
kallaki 2 gorizontal o’q atrofida (“e” koordinatasi) 
burilib, ko’ndalang salazkalar (X koordinatasi) ga 
o’rnatiladi, salazkalar esa supportning yo’naltirgichlari 
(Z 
koordinatasi) 
bo’yicha 
harakatlanadi.Asbob 
kallaklari 6, 8 va 12 holatli bo’lishlari mumkin. 
Dastgohning asosi va staninasi bir qo’zg’almas Np blokiga birlashgan. Ketingi 
babka pinolining ko’chishi wharfi bilan belgilangan. Ushbu KTS sanab etilgan 
dastgohlarning barchasini o’ziga qamrab oladi. Lekin kombinatsiyalashgan KTS 
faqat bir dastgohga mansub bo’ladi. 
Tokarlik markazdagi ishlar uchun 16K20RF3S32 rusumidagi dastgohning 
strukturaviy texnologik modeli quyidagi ko’rinishga ega: 
: =
∅
,∅
:
(
)⁄
Np Z 
( ,
)
/
δ
Z
0,01 X 
IG (6/10/12) 
( ,
)
/
δ
x 
0,005 
t
rzb 
(0,01 - 40,9) F
BZ 
7500 F
BX 
5000 F42R22 

---

Ushbu yozuvni oydinlashtiramiz. SHpindelni gorizontalligi S
h
bilan ko’rsatilgan, 
detalni stanina ustidagi maksimal diametri va uzunligi 500 x 1000 mm ni tashkil 
etadi, support ustidagi maksimal diametr va uzunligi 220 x 1000 mm ga teng; 
supportning bo’ylama harakati uzunligi 1000 mm, ko’ndalang yurishi 110 mm ni 
tashkil etadi; bo’ylama harakat tezligi 10 – 2000 mm/min (yoki 0,01- 40 mm/ayl), 
ko’ndalang harakat tezligi 5 - 1000 mm/min (yoki 0,005 - 20 mm/ayl) tashkil 
etadi.Tez bo’ylama harakati (F
BX
) tezligi 7500 mm/min, tez ko’ndalang harakati
(F
BZ
) 5000 mm/min tashkil etadi. Boshqarish tizimi kombinatsiyalashgan (F4) - 
konturaviy pozitsion, qurilmani turi 2R22. Ochiladigan rezbalarning qadami t 
rzb 
0,01mm dan 40,95 mm gacha o’zgarishi mumkin. SHpindelning aylanish chastotasi 
uch diapazon (3 pd) doirasida 20 - 2500 ayl/min chegarasida tartibga solinadi. 
16K20F3S32 rusumli tokarlik dastgohining quvvat formulasi yozilishi quyidagicha 
bo’ladi: 
DQF
16K20F3S32 
= N
~
+
+
+
,
~
+
.
,
~
+
+
.
0, 27
~
1450 
+
0,12
~
2800
Ko’rib chiqilgan tokarlik dastgohlarida ishlatiladigan asbob kallaklarning 
strukturaviy parametrik formulasi quyidagi oddiy ko’rinishda yoziladi: 
SPF
IG 16K20F3S32 
: = IG (6/10/12) ye 
Formulani o’qilishi shunday bo’ladi: “gorizontal o’qi atrofidagi burilishi ye deb 
belgilangan 6, 10 yoki 12 holatli asbob kallaki”. 
Dastgohning strukturaviy texnologik modeliga (STM) yakun yasash uchun
kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxemani (KKTS) qurish qoldi.