O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

K O ‘P YILLIK Q O ‘NGIRBOSH 0 ‘TLAR
K o'p yillik g'allasim on o 'tla r q o'ng 'irbo sh lar oilasiga kiradi. Yer 
yuzida qo'ng'irbosh o'tlar har xil maqsadda: to'yimli ozuqa yetishtirish, 
yaylov barpo etish, tuproq va suv yemirilishini to'xtatish, shaharlarda 
ko'kalamzorlar yaratish uchun ekiladi.
O'zbekistonning tabiatida qo'ng'irbosh o'tlar ko'p tarqalgan, ammo 
ular kam ekiladi. Buning asosiy sabablaridan biri urug'likni yaxshi yo'lga 
q o ' yilmaganligidir.
Sug'oriladigan yerlarda qo'ng'irbosh o 'tla r bedaga, qizil sebargaga 
qo'shib yoki sof holda ekiladi.
156

---

D ehqonchilikda ekiladigan q o ‘n g ‘irboshli o 'tla rn in g ham m asi 
biologik azot o 'zlash tirm ay d i, shuning uchun hosildorlik tuproq 
ta rk ib id a g i azo t m iq d o rig a b o g 'liq b o 'la d i. M uqobil sh aro itd a 
qo'ng'irbosh o'tlar bir yerda 5-10 yil yaxshi hosil berishi mumkin.
Qo'ng'irboshli o'tlar yaxshi to'planadi, ayniqsa, g'ovak tupli turlari 
fikrimizni isbotlaydi. O 'tlarning ikkinchi o'rimidagi hosil to'planish 
jarayonida hosil bo'lgan poyalar evaziga olinadi.
Qo'ng'irbosh o'tlarning ildizi popuk ildiz bo'lib, har bir yangi poya 
o'z ildiziga ega bo'ladi. Boshoqlanish davriga yetganda ildizning quruq 
vazni poya va bargning 80-90 foizini tashkil qiladi.
K o'kat miqdorining eng tez ko'payadigan davri - nay o'rash davridan 
boshoqlanish (ro'vaklanish) davrigacha.Bu davrdan oldin o'rilsa hosil 
kam bo'ladi, kech o'rilsa sifati pasavadi.
Q o'ng'irbosh o'tlarning gullash davri boshlanishidagi to'yimliligi 
yuqori bo'ladi, ko'katida 8-11 foiz oqsil bo'ladi, shundan 49-67 foizi 
hazm bo'ladi.
Oq so ‘xta
Ahamiyati.
Oq so'xta siyrak tupli qo'ng'irbosh o 't, yaylovda 10 yil 
yashaydi. Pichanning tarkibida 0,54 ozuqa birligi va 0,043 kg oqsil 
bo'ladi. Ko'katning tarkibida tuplanish davrida (1kg da) 0,02 ozuqa 
birligi va 4,2 g oqsil, 1,4 mlg karotin bo'ladi. Pichan va yaylov o'ti 
hammu qishloq xo'jalik hayvonlari uchun scvimli ozuqadir. Bahorda 
crta o'sadi va scrsuvli ozuqa beradi. O 'rim lardan keyin yaxshi o'sib 
chiqadi, yaylovlatishga chidam li. Yaylov, pichanzor barpo etishda 
qo'llanadi.
K o'kat hosili 500 sentner, pichanning hosili 150 s ga. Biologiyasi 
bo'yicha kuzgi guruh o'simliklariga kiradi.
Biologiyasi. 
Ekilgandan keyin sekin o'sadi. Uchinchi yili to‘la yetiladi, 
iyun oyida gullaydi. Qishga chidamli, qurg'oqchilikka chidamsiz. Suv 
bostirilgan pastlik yerlarda yaxshi rivojlanm aydi. Toza unum dor 
tuproqlarda yaxshi rivojlanadi, pH-4,7- 5,5.
Ozuqaga talabchan, bir sentner pichan yetishtirish uchun 2,3-2,5 kg 
azot, 0,4-0,5 kg fosfor va 3,6-3,8 kg kaliy sarflanadi. Azot unsuriga 
ta ’sirchan bo'ladi.