O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Partenokarpiya - urug'siz mevalarning hosil bo'lishidir (uzum, anjir, 
mandarin, limon). Sun’iy yo'l bilan urug'chi tumshiqchasi kuydirilsa 
partenokarp meva hosil bo'ladi.
U ru g‘
G ulli o 's im lik la m in g hay o tiy sikli d av o m id a u ru g 'n in g unib 
chiqishidan voyaga yetgan o'sim likda yangi urug' paydo bo'lguncha 
barcha asosiy organlar shakllanadi. U rug'dan urug' hosil bo'lguncha 
o 'tg an bu hayotiy sikl davr ontogenez y o k i o 'sim lik organizmining 
individual rivojlanish davri deb ataladi. Gulli o'simliklar ontogenezining 
davom iyligi bir-b irinikidan k atta farq qilishiga qaram ay, h ar bir 
individning hayoti urug'ning unib chiqishidan boshlanib, urug' hosil 
bo'lishi bilan tugallanadi. U ru g 'n in g unib chiqishi y a ’ni m urtagi 
rivojlanishi uchun alb atta , zaxira oziq m oddalar bo'lishi shart. Bu 
moddalarning vazifasi urug'ning rivojlanayotgan murtagini oziqlantirib 
turishdun iborat. Chunki bu vaqtda murtak hali tashqaridan oziqlana 
olmaydi, shuning uchun gulli o'simliklaming har bir urug'ida murtakdan 
tashqari alohida to'qimalarida endosperm yoki peresperimda zaxira oziq 
m oddalar to'planadi. Persperm urug' kurtakning nusellusidan hosil 
b o 'la d i. U nda z ax ira m o d d a la r k o 'p , persp erm b a ’zi bir 
chinniguldoshlarda uchraydi. Ularning tarkibida odatda, kraxmal ko'p, 
oqsil kam bo'ladi. Zaxira oziq moddalar murtakning to'qimalarida va 
qisnian urug' pallalarida hosil bo'ladi. Urug'ning zaxira oziq moddalari 
uglcvodlar, lipid, o qsildan ib o rat. B ulardan tash q ari vitam inlar, 
fcrnicntlar, anorganik moddalar bo'ladi, b a’zi o'simliklarda, masalan, 
dukkakdoshlar (mosh, loviya, no'xat) urug'ida asosan oqsil, g'alladoshlar 
(bug'doy, javdar, sholi) donida uglevodlarning kraxm al shaklidagi 
hosilalari ko'p bo'ladi. G o'za chigiti, yeryong'oq, kanakunjutda moy 
k o 'p bo'ladi. Shuni aytish kerakki, moylar zaxira oziq moddalarning
23

---

eng k o ‘p kalloriya beradigani hisoblanadi. M asalan, 1 gr uglevod 
yonganda 4200 kal, 1 g oqsil yonganda 4400 kal, 1 gr moy yonganda 
9500 kal issiqlik chiqadi.
Urug1 tiplari quyidagicha bo‘ladi: perspermli urug1, endospermli urug1, 
endospermsiz urug1.
1. Perspermli urug ‘lar. Urug‘larida persperm yaxshi rivojlangan, zaxira 
moddalar urug* kurtakning nuselluss hujayralarida to ‘plangan bo'lsa, 
perspermli urug‘ deyiladi. U lar chinniguldoshlar («Caryophlaceae»), 
sho‘radoshlar («Chenopodiaceae») oilasining vakillarida uchraydi.
2. Endospermsiz urug'lar. M urtak unib chiqishi uchun kerak bo'lgan 
oziq moddalar m urtakning o'zida, y a’ni urug* pallalarida to'plansa, 
endospermsiz urug'lar deyiladi. Ular murakkabguldoshlar («Asteraceae»), 
d u k k a k d o sh la r (« F abaceae»), q o v o q d o sh lar («C u curbitaceae») 
oilalarining vakillarida uchraydi.
3. Endospermli urug'lar. U rug'da murtak unib chiqishi uchun kerak 
b o 'lg an oziq m oddalar maxsus g'am lovchi to 'q im a - endosperm a 
to 'p la n sa , endosperm li u ru g ' deyiladi. B ularga q o 'n g 'irb o s h la r, 
ituzumdoshlar, soyabonguldoshlar oilasining vakillari kiradi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Gulning kelib chiqishi, tuzilishi va vazifalari.
2. Gulning to'g'ri, qiyshiq tuzilishi va gul o'mida joylashishini
tushuntirib bering.
3. To'liq va noto'liq gullar haqida ma’lumot bering.
4. Monopodial, simpodial shoxlanuvchi to'pgullaming bir-biridan
farqi.
5. Mevalar va ularning tasnifi.
6. Urug'ning tuzilishi va tiplari.