O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

h iio b ln n a d i.
Ilo /irg i vnqtdn bug'doy butun yer sharida o'zining ekin m aydoni 
I м г vu 1
1.1
bmliqii i-к ml.и oiasida birinchi o'rin d a turadi va u yer sharininig 
liiiiiiiiiii qum larida ckilih, ekin m aydoni 213,8 mln. gcktar ( FAO 2004) 
ycrni tashkil qiladi.
I lo /ir g i v a q td a O 'z b c k is to n d a b u g 'd o y asosiy e k in la rd a n biri 
liinoblanib, uning ekin m aydoni 1,1 mln. gektar yerni tashkil qiladi.
Iloxllchrligi. O 'zbckistonda bug'doy juda yuqori hosil beradi. Lalmi 
ycrlarda hosildorligi yog'ingarshilik m iqdoriga bog'liq. Bunday yerlarda
77

---

bug‘doy 8-10,s/ga, sug'oriladigan yerlarda kuzgi bug'doy hosili ko'pchilik 
tum an va ilg'or dehqon fermer xo'jaliklarida 35-40s/ga don olinadi.
Biologiyasi. Bug'doy kuzgi va bahorgi shakllarga bo'linadi. 
Kuzgi 
bug'doy kuzda ekilib qishlab chiqqandan keyin kelasi yili hosil beradi. 
Bahori bug'doy esa erta bahorda ekilib, o 'sha yili hosil beradi.
Bug'doy kuzda ekilganda uning kuzgi navlari ishlatilishi kerak. Bahorgi 
navlarni kuzda ekib bo'lm aydi, chunki u haroratga k o 'p ro q talabchan 
b o 'lg a n lig i uchun qishki so v u q la r n a tija sid a n o b u d b o 'la d i. Lekin 
O 'zbekistonda navlam ing uchinchi turi, ya’ni yarim kuzgi navlari ham 
mavjud. Bu navlarni kuzda va bahorda ekish m umkin, ikkala holda ham
u la rd a n norm al d o n h osil o lin ad i. Y arim kuzgi n a v la rn in g qishga 
chidamliligi bahorgi navlarga nisbatan yuqori b o'lad i. Shuning uchun 
bug'doyni kuzgi m uddatda ekish uchun biologik va yarim kuzgi navlardan 
foydalanish kerak.
U m um an, O 'zbekiston sharoitida bug'doyni kuzda ekish kerak. 
C h u n k i b u m u d d a td a e k ilg a n b u g 'd o y k u z g i, q is h k i, b a h o rg i 
yog'ingarchiliklardan to 'la foydalanadi. B ahorda erta o 'sa boshlaydi, 
yaxshi tuplanadi, bahorgi bug'doyga nisbatan 10-12 kun erta pishadi. 
Shuning uchun bahorgi b u g 'd o y g a n isb atan yuqori ( 25-30 foiz ) va 
m uttasil hosil beradi. Bundan tashqari, kuzgi bug'doy bahorgi bug'doyga 
nisbatan sovuqqa chidamlidir.
B ug'doy tuproqqa talabchan, unum dor, begona o 'tla rd an toza, bo'z 
va o 'tlo q li tu p ro q la rd a yaxshi rivojlanadi. S h o 'rla n g a n tu p ro q la rd a
yaxshi o'smaydi, agar shunday yerlarga ekiladigan bo'lsa, albatta yerning 
sh o 'rin i yuvish kerak. Kuzgi b u g 'd o y su g 'o rilad ig a n yerlard a ozuqa 
unsurlariga talabchan , ayniqsa, azotga tala b ch a n d ir. N ay o 'ra s h va 
boshoqlanish fazalarida bu talab ayniqsa ortadi. Shuning uchun shu 
davrlarda oziqlantirilishi kerak. Lekin ortiqcha oziqlantirilsa ayniqsa azot 
o 'g 'iti k o 'p berilsa, o'sim liklam ing qishga chidamliligi pasayadi, yotib 
qolish holati uchraydi.
Kuzgi bug'doy sug'oriladigan yerlar nam ga talabchan. N ay o 'rash
va boshoqlanish davrlarida bug'doyning suvga talabchanligi ortadi.