O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

H osildorligi. O 'z b c k isto n n in g suvli va lalm ik o r y erlarida ekilib 
kclinadigan arpa navlarining biologik im koniyati bo'yicha hosildorligi 
yuqoridir. Sug'oriladigan ycrlarda gcktaridan 40-50 s/ga va undan oshirib, 
lalmikor ycrlarda 10-15 s/ga hosil olinadi. O 'zbckiston bo'yicha kuzda 
ekilgan arpaning hosili bahorda ekilganiga nisbatan o 'rta c h a 6,3 s/ga 
k o 'p bo'ladi.
O 'z b c k isto n h u d u d id a a rp a n in g k o 'p q a to rli va ikki q a to rli tu r 
xillariga m ansub navlar ekiladi.
Riolo}>iyasi. Arpaning kuzgi, yarim kuzgi va bahorgi navlari mavjud. 
Kuzgi navlarni faqat kuzda ekish m um kin bo'lib, agar u bahorda ekilsa 
k o 'k a rib c h iq a d i, am m o hosil b e rm a y d i, q ay sik i p a st yoki sov uq
h aroratda birinchi boshlang'ich rivojlanish davrini o'tm aydi. Qolgan 
xildagi navlarni kuzda va bahorda ekish va hosil olish mumkin. Kuzda 
ekilganda, ayniqsa, O'zbckiston sharoitida m o ‘l hosil olinadi. Bahorgi 
arpa navlari kuzda ekilsa qishki sovuqdan kuchli zararlanish sodir bo'lishi 
m um kin.
85

---

0 ‘zbekistonda ekiladigan arpa navlarining k o ‘pchiligi yarim kuzgi 
b o ‘lib, yaxshi qishlaydi. A rpaning tashqi omillarga - yorug'lik,'issiqlik, 
ozuqa, tuproq, nam ga b o ‘lgan talabi bug'doynikiga o'xshashdir.
A rpa ekini bug'doyga qaraganda ertapishar b o ‘lib, qurg'oqchilikka 
ham ch id am lid ir. A m m o b u g ‘d oy g a q a ra g a n d a sov u q q a chidam siz, 
ayniqsa, sug'oriladigan yerlarda erta kuzda va ju d a kech kuzda ekilgan 
hollarda bu yaqqol nam oyon b o 'lad i. A rpaning tuproqqa bo'lgan talabi 
kuzda ekilgan bug'doynikiga o'xshashdir.
Yetishtirish texnologiyasi.
O'tmishdosh. Sug'oriladigan yerlarda arpa uchun yaxshi o'tm ishdosh
- q a to r o rasi is h la n a d ig a n va d u k k a k li o 't e k in la rid ir. L a lm ik o r 
dehqonchilik sharoitida arpa uchun yaxshi o'tm ishdosh - toza shudgor 
va dukkakli don, o 't ekinlaridan bo'shag an yerlar hisoblanadi.
O 'g'itlash. A rp a ekini o 'g 'itg a ta la b c h a n b o 'lib , to g 'li, to g 'o ld i, 
d o'ngli tekislik lalmikor yer zonalarida, ayniqsa sug'oriladigan yerlarda 
o 'g 'itn in g sam aradorligi yuqori b o 'lib , hosilni oshirishga ijobiy t a ’sir 
k o 'rsatad i. A rpaga organik va m ineral o 'g 'itlarn in g asosiy qismi kuzda 
va oziqlantirishda beriladi. Lalm ikor yerlarga 8-10 tonna/ga go'ng, 40 
kg fosfor va 60 kg kaliy ( t a ’sir etuvshi m odda hisobida) kuzda arpa 
ekishdan oldin solinadi, bahorda esa tog' oldi hududlarida azot 60 kg, 
d o 'n g te k is lik h u d u d la r id a a z o t 40 kg h iso b id a o z iq la n tir ila d i. 
Sug'oriladigan yerlarning har bir gektariga 20 tonna go'ng, 180-200 kg 
t a ’sir etuvchi m odda hisobida azot va fosfor h am da 80-100 kg kaliy 
o 'g 'itla ri berilishi lozim. Organik o 'g 'i t , fosfor va kaliy ham da azot 35- 
45 kilogram m birgalikda kuzda yerni haydashdan oldin dalaga sochiladi. 
A rpa yuqoridagi m e’yorida organik o 'g 'itn i yerga berishga imkoniyati 
bo'lm asa, kam ida 5 tonna go'ng kuzda qo'llanilishi kerak. Sug'oriladigan 
y erlard a arp an in g dav rida k am id a ikki m aro tab a azotli o 'g 'i t bilan 
oziqlantirish hosildorlikni oshirishga k atta ijobiy ta ’sir k o 'rsatadi (ayniqsa, 
o'sim lik tuplanish va nay o 'rash davrida oziqlantirilganda).