O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Neyman va Morgensternlar tomonidan taklif qilingan. Ushbu nazariya Nash 
kabi ko’plab tadqiqotchilarning hissasi bilan yanada takomillashtirilgan va 
hozirda mikroiqtisodiyotning asosiy yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
Agar o’yin nazariyasi agentlar xudbin va inson faoliyati iqtisodiyotining 
ratsionalligiga ega deb hisoblasa, biz buni an’anaviy o’yin nazariyasi deb 
ataymiz. Boshqa tomondan, yana bir asosiy an’anaviy iqtisodiy nazariya 
“bozor muvozanati nazariyasi”dir. U har bir bozordagi talab va taklif 
muvozanatini tahlil qiladi. Bozor muvozanatining asosiy nazariyasida bozorlar 
to’liq raqobatbardosh deb hisoblanadi va individual agent bozor narxlariga 
ta’sir qila olmaydi. Bunday holda, har bir xo’jalik sub’ekti har bir tovarga 
bo’lgan talab to’g’risida o’z WTP va uning bozor narxini taqqoslash orqali 
qaror qabul qilishi mumkin hamda u o’z WTA ni bozor narxiga taqqoslash 
orqali o’ziga berilgan har bir tovar uchun taklif to’g’risida qaror qabul qilishi 
mumkin. Bu yerda agentlarning hech biri boshqalarning o’zini qanday tutishini 
bilishi shart emas. Aksincha, an’anaviy o’yin nazariyasida har bir agent boshqa 
agentlarning o’zini qanday tutishini bilishi kerak. 
O’yin nazariyasida inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligining 
ma’nosini aniqlash uchun klassik misol sifatida “Mahbuslar dilemmasi” dan 
foydalanamiz. Ushbu o’yinda jinoiy to’daning ikki a’zosi hibsga olinadi va 
qamoqqa tashlanadi. Har bir mahbus bir kishilik kamerada, boshqasi bilan 
gaplashish yoki xabar almashish imkoniyati yo’q. Prokurorlar har bir mahbusga 
quyidagicha savdolashishni taklif qiladilar. Ikkisi jim tursa, ikkalasi ham 2 yil 
qamoq jazosini o’taydi. Biri jim tursa, ikkinchisi iqror bo’lsa, sukut saqlagan 

---

18 
mahkum 15 yil qamoq jazosini o’taydi va tan olingan mahbus faqat 1 yil qamoq 
jazosini o’taydi. Ikkisi tan olsa, ikkalasi ham 10 yil qamoq jazosini o’taydi. Har 
bir mahbus jim turish yoki tan olish haqida qaror qabul qilishi kerak. A 
mahkum va B mahkum o’yinining qoidasini 1.1-jadvaldagi kabi to’lov 
matritsasi ko’rinishida ifodalash mumkin.