O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- Psixologik test.
|
1.4. Inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi
Mantiqiy fikrlash odatda aql va mantiqqa asoslanadi. Tabiiyki, mantiqsiz harakat qilishdan ko’ra, oqilona harakat qilish yaxshiroqdir. Bu yerda “ratsional” iborasini qo’llashda turli xil ma’nolarga og’ib ketishdan ehtiyot bo’lish lozim. Ma’nolarning ikkita keng ifodasi mavjud: (1) maqsadga erishish uchun aqlga ko’ra harakat qiladi va (2) maqsad aqlga bog’liq. Shuni ta’kidlash lozimki, bu asl ma’nolarning ratsionalligi an’anaviy iqtisodiyotda inson faoliyati iqtisodiyoti uchun taxmin qilingan ratsionallikdan farq qiladi. Xulq-atvor iqtisodiyotida insonning haqiqiy xulq-atvori bu inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligiga mos kelmaydi. Bu insonning haqiqiy xatti- harakati mantiqiy emasligini darhol xulosa qilishimiz kerak degani emas. Inson faoliyati iqtisodiyoti uning aql-idrokida o’zini tutish yaxshi yoki yomon ekanligini hal qilish holatlarga bog’liq hamda ehtiyotkorlik bilan mulohaza yuritishni talab qiladi. 16 Birinchidan, misol tariqasida inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi va asl ma’nodagi ratsionallik mos keladi, deb biz biznes faoliyatlarini tasavvur qilishimiz mumkin. Ko’pgina bunday faoliyatlarda insonlar o’zlarining his- tuyg’ulari bilan boshqarilmasdan, foyda olishga oqilona intilishadi. Chunki, insonlar uchun boshqa tomonni shaxsan yoqtirmasa, vaqtinchalik va shaxsiy his-tuyg’ular tufayli faoliyatini to’xtatgandan ko’ra, o’zaro foyda uchun faoliyatlarini davom ettirish oqilonadir. Inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi va inson ratsionalligi o’rtasidagi farqni asl ma’noda ko’rish uchun, quyidagi psixologik testni ko’rib chiqish o’rinlidir. Psixologik test. Onasining dafn marosimida qatnashayotgan ayol ilgari hech qachon ko’rmagan erkak bilan uchrashadi. U tezda uni o’zining do’sti ekanligiga ishonadi va boshi bilan yiqiladi. Ammo, u uning raqamini so’rashni unutib qo’yadi va uyg’ongach, uni kuzatib bo’lmaydi. Bir necha kundan keyin u singlisini o’ldiradi. Nega? Bu savolga qanday javob berasiz? Oddiy insonning javobi: “Men singlim bu inson bilan chiqib ketishidan xavotirda edim”, lekin psixologning javobi: “Agar men singlimni o’ldirsam, u kishi uning dafn marosimida paydo bo’ladi va men uni yana ko’ra olaman”. Ushbu misolda psixolog mantiqiy ravishda hamma narsadan, shu jumladan oila a’zosining dafn marosimidan ham foydalanishga harakat qiladi, bu o’z maqsadiga erishish uchun inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi bilan nafliligini oshirishga harakat qiladi. Oddiy insonlarning mantig’i esa, ongsiz ravishda oilaviy dafn marosimidan bunday xudbin foydalanishga e’tibor bermaydi. Inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi faqat mantiqiy harakatlar haqida qayg’uradi va axloq haqida qayg’urmaydi. Bu misolda shuni ko’rsatish kerakki, inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi asl ma’nodagi ratsionallik bilan bir xil bo’lishi shart emas. 17 Inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi haqidagi tushunchani chuqurroq anglash uchun o’yin nazariyasini ko’rib chiqish maqsadga muvofiq. Ushbu o’yin nazariyasi ko’p iqtisodiy agentlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir va qaror qabul qilish jarayonlarini o’rganadi, ularning har biri o’z manfaatlarini ko’zlaydi va boshqalar o’zini qanday tutishini hisobga oladi. Nazariya Fon Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|