O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа qurilish instituti

2.24 Sanoat binolarining derazalari 
Ishlab chiqarish binolari derazasi turlarini va o‘lchamlarini tanlash katta 
ahamiyatga ega bo‘lib, bunda bino ichini yetarli yoritilganligi va shamollatish, 
ishchilarni mehnat unumdorligini hamda mahsulot sifatini oshirishga, mehnat 
travmasini kamaytirishga olib keladi. Deraza o‘rnini to‘ldiruvchi konstruksiyalarni 
yog‘ochdan, temirbetondan, po‘latdan, engil quymalardan, plastmassadan, 
zichlashtirilgan materiallardan va shisha bloklardan tayyorlanadi. Deraza 

---

71 
konstruksiyasi quti, tabaqa oyna va deraza osti taxtasidan iborat bo‘ladi. Oynalar 
qavati odatda bir qavatli bo‘lib, havo hisobiy sovuqligi – 30
0
S va undan past 
bo‘lganda ikki qavatli qilinib olinadi. 
2.45–rasm. Tomlarning qobiq ko‘rinishidagi konstruksiyalariga misollar: 
a – temirbeton arka ko‘rinishdagi diafragmali “arrasimon” (shed) qobiq; 
b – bunda ham, egri chiziqli po‘lat ferma ko‘rinishdagi qobiq. 
Deraza o‘rni nominal o‘lchami eniga 300 va 600 mm dan, bo‘yicha esa 600 mm 
dan oshib boradi. Namuna qilib belgilangan materiallardan ishlangan derazalarning 
kengligi 6,0: 4,8: 3,0: 2,4: 2,0 va 1,8 m balandligi 0,6: 1,2: 1,8 va 2,4 m qilib olinadi. 
Alyuminiy qotishmasidan qilingan deraza nominal kengligi 3 va 2 m, balandligi esa 
1,2: 1,8: 2,4 va 3 m qilib olinadi. Yog‘ochdan ishlangan derazalarda bu kattalik 1,5: 
2,7: 3 va 4,5 m balandligi 1,2 va 1,8 m teng bo‘ladi. 
Konstruksiyasiga ko‘ra deraza tavaqalari ochiladigan va ochilmaydigan turlarga 
bo‘linadi. Xona ichini tabiiy shamollatish uchun tavaqalarning bir qismi ochiladigan 
bo‘ladi. Bunda tavaqalar oshiq – moshiqlar yordamida yuqoriga ilingan bo‘ladi va 
bulardan tashqari past qismiga, o‘rtaga yoki vertikal holda ilingan bo‘lishi ham 
mumkin. Panel devorli ishlab chiqarish binolarida tasmasimon, yoppasiga yoki 
alohida deraza turlari qo‘llanilib, odatda tasmasimon derazalar ko‘proq uchraydi 

---

72 
(2.46–rasm). Bunday derazalarni ayrim tavaqalari yoki hammasi tasma tarzida 
ochiladigan bo‘ladi. Tavaqalarni avtomatik boshqariladigan mexanizmlar yoki 
distanstion yo‘l bilan ochiladi. Derazalarning biron bir turini qo‘llashda binoni 
ekspluatatsiya sharoiti va texnik – iqtisodiy ko‘rsatkichlari e’tiborga olinadi. 
Xonalarda harorat–namlik darajasi odatdagi rejimga to‘g‘ri keladigan binolarda 
yog‘och tavaqali derazalar, boshqa hollarda esa temirbeton, po‘lat, plastmassa va 
boshqa turdagi metallardan ishlangan derazalar ishlatiladi (2.47 va 2.48–rasmlar). 
Yog‘och derazalarni devor chiqiqlariga, ravoqlariga, to‘sinlarga va impostlarga 
mixlar yoki tishli mixlar yordamida mahkamlanib, ular orasidagi tirqishlarga 
kanoplar tiqiladi va sirtidan sement – qum qorishmasi bilan suvalib chiqiladi. 
Po‘lat tavaqalarni o‘zaro impostlarga va rigellarga boltlar yordamida qotirilib, 
devor chiqiqlari va belbog‘ to‘sini oralig‘i qorishma yoki elastik materiallardan 
ishlangan oraquyma bilan to‘ldiriladi.