O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Nurota-Turkiston tog‘ sistemasi O‘zbekistonning janubi-sharqida 
joylashgan. O‘zbekistonda Turkiston tizmasining faqat g‘arbiy chekka qismi 
va uning davomi hisoblangan, uncha baland bo‘lmagan Nurota tog‘ining 
tarmoqlari joylashgan. Sistemaga kiruvchi tog‘larning mutlaq balandligi 
uning sharqida Morguzar tizmasida 3000 metrdan oshadi, g‘arbida Nurota 
tarmog‘i-Aqtog‘da esa 2000 metrni tashkil etadi. Bu tog‘lar unchalik 
parchalanib ketmagan, ayrim tizmalar unchalik katta bo‘lmagan tog‘ oraligi 
botiqlari bilan bir-birlaridan ajralgan. G‘allaorol Qo‘ytosh, Nurota tog‘ 
oraligi botiqlari relefi to‘lqinsimon o‘r-qirli, tog‘ oldi tekisliklariga o‘xshaydi 
va mutlaq balandligi g‘arbida 800 metrdan sharqiga tomon 400 metrgacha 
pasayib boradi. 
Turkiston tizmasining Farg‘ona vodiysidagi shimoliy yonbag‘ri keng, 
kichik tog‘ tarmoqlaridan, qiya tekisliklardan, chuqur daryo vodiylaridan 
iborat. Tizmaning janubiy yonbag‘ri qisqa, u Zarafshon vodiysi ustidan tik 
ko‘tarilib turadi. Turkiston tizmasi Sangzor daryosining boshlanish joyida 
ikkita tarmoqqa, shimoli-g‘arbga yo‘nalgan Morguzar, g‘arbga cho‘zilgan 
CHumqor tog‘lariga bo‘linadi. 
Nurota tog‘lari baland bo‘lmagan tizmalardan iborat bo‘lib, uning eng 
baland eri-Hayotboshi cho‘qqisining mutlaq balndligi 2169 metrga etadi. Bu 
tizmaning shimoliy yonbag‘ri qambar, tik, kichik daryolar va juda ko‘p quruq 
soylar bilan parchalangan, asosan toshloqlardan iborat, janubiy yonbag‘ri esa 
unga nisbatan qiyaroq, kam parchalangan. Zarafshon vodiysiga asta-sekin 
pasayib boradi. Tog‘ tepalarida yalangliklar ko‘p. 
Hisor-Zarafshon sistemasi Turkiston-Nurota tog‘ sistemasining 
janubida joylashgan. Bu sistemaga kiruvchi tog‘ tizmalari chuqur 
o‘yilganligi, 
eroziyaning 
kuchliligi, 
tepa 
qismining 
qoyaligi, 

---

60 
yonbag‘irlarining asimmetrikligi, doimiy va vaqtincha oqar suvlar bilan 
parchalanganligi bilan boshqa tog‘ sistemalaridan ajralib turadilar.
Hisor-Zarafshon sistemasiga kiruvchi tog‘lar orasida eng balandi Hisor 
tizmasi hisoblanadi. Uning eng baland cho‘qqisi Hazrati Sultonning mutlaq 
balandligi 4643 m. Hisor tizmasining janubiy yonbag‘ri keng, tog‘ oldi 
qiyaliklari va platolari ko‘p. Ularni daryo vodiylari kesib o‘tgan. Hisor 
tizmasidan janubi-g‘arbga tomon Boysuntog‘, Yakkabog‘, G‘uzor, 
Ko‘hitangtog‘, Surxontog‘, Bobotog‘ tizmalari tarqalgan. Bu tizmalarda 
qoyali yonbag‘irlarni chuqur vodiylar kesib o‘tgan. Ko‘hitangtog‘ning 
g‘arbiy yonbag‘rida karst relefi shakllari keng tarqalgan. 
O‘zbekistonga Zarafshon tizmasining g‘arbiy tarmoqlari kirib kelgan. 
Bular Chaqilkalon va Qoratepa tog‘lari bo‘lib, Chakilqalon Taxtaqoracha 
davonidan sharqda, Qoratepa esa g‘arbda joylashgan. Chakilqalonning eng 
baland cho‘qqisi 2388 m, tog‘ning suvayirg‘ichi qoyali, janubiy yonbag‘ri 
juda tik, qoyali, bu erda nurash natijasida hosil bo‘lgan sochilma jinslar-
qurumlar ko‘p. Shimoliy yonbag‘ri tog‘ o‘rmonlari bilan qoplangan. 
Qoratepa tog‘lari ancha past va yassi tog‘ tarmoqlaridan iborat bo‘lib, 
eng baland cho‘qqisi-Kamqo‘tonning balandligi 2197 m. 
Zarafshon tizmasining eng g‘arbiy qismi uncha baland bo‘lmagan 
Ziyovuddin-Zirabuloq tog‘laridan iborat. Bu tog‘larning balandligi 400-600m 
bo‘lib, eng baland cho‘qqisi 1115 metr, suvayirg‘ichi ancha tekis, tik qoyalar 
deyarli uchramaydi.