O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi

Fonema ottenkalaridan birining o„rnida ikkinchisini qo„llab bo„lmaydi: bunga shu ottenkani shakllantirgan fonetik pozitsiya yo‘l qo‘ymaydi. Masalan, ko „1 so‘zida “o‘” fonemasining faqat old qator “e”ottenkasi, qo„1 so‘zida esa shu fonemaning faqat orqa qator “o” ottenkasi qo‘llanadi.

2. 
   Fonema qatori bir fonemaning turli pozitsiyadagi barcha ko‘rinishlari (ottenkalari) yig‘indisidir.Masalan, “u” fonemasi kul so‘zida old qator “u” tarzida, qul so‘zida esa orqa qator “u” tarzida tallaffuz etiladi, shunga ko‘ra u,u qatorini yuzaga
   

keltiradi.Fonema qatoridagi barcha ottenkalar bir-biriga nisbatan allofonlar sanaladi.
Fonema ottenkalari tushunchasiga L.V. Shcherba asos solgan. Bu tushuncha Moskva fonologiya maktabida fonema variatsiyalari nomi bilan, Praga funksional tilshunosligi maktabida esa fonema variantlari nomi bilan ataladi.
Ottenkalar tasnifi
Ottenkalar tilshunoslikda majburiy, fakultativ va individual turlarga ajratiladi.

1. 
   Majburiy ottenkalar fonemaning so‘z tarkibidagi yoki nutq oqimidagi fonetik qurshov ta'sirida yoxud ma'lum fonetik pozitsiya talabi bilan o ‘zgargan ko‘rinishlaridir. Ular o‘z navbatida kombinator ottenkalar, pozitsion ottenkalar va aralash (kombinator-pozitsion) ottenkalarga bo‘linadi.
   

1. 
   kombinator ottenkalar so‘z tarkibidagi tovushlarning bir-biriga ta'siri natijasida yuzaga keladi. Masalan, jarangli "z" fonemasi mazkur so‘zi tarkibida jarangsiz "k" undoshi ta'siriga uchraydi va jarangsiz "s" tarzida (maskur deb) talaffuz qilinadi;
   
2.