O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

1. Mushaklar tonusining o’zgarishi (atoniya). Bunda mushaklar tonusi keskin kamayib 
keiadi, natijada mushaklar ilvillab qoladi. Ammo bir necha kundan keyin yozuvchi mushaklar 
tonusi oshadi, qo‘1-oyoq yoziladi, bosh orqaga qayriladi. Miyacha olib tashlaganda mushaklar 
toriusi yo‘qolishdan ko‘ra, tonus taqsimotini idora etishning ko’proq buzilishi bir qancha 
tekshirishlarda isbot elilgan. Miyacha shikastlangandan keyin ikki hafta o‘tgach, tonus sckin-asta 
avvalgi asliga keladi va hayvon birqauncha beo‘xshov havakat qilsa ham, har qalay anchagina 
harakatlarni bajaradigan bo‘lib qoladi. 
2. Tez charchab qolish (asteniya). Hayvon juda tez charchaydi. Sog‘lom va nozik 
harakallarni bemalol bajarsa ham, miyachasi olib tashlangan it shunday harakat qilish natijasida tez 
charchab qoladi, yotib dam oladi. 
3. Qo’l - oyoq va boshning titrashi (astaziya). Miyachasi olib lashlangan hayvon 
titramasdan turaolmaydi va boshini tutaolmaydi. Oyog‘ini darrov ko‘tara olmaydi. 1) oyog‘ini 
ko‘tarishdan oldin bir qancha tebranma harakatlar qiladi. Agar bunday it turg‘azib qo‘yilsa, tanasi 
va boshi hamisha tcbranib turadi, ovqatni yeya olmaydi, chunki boshini tcbranishdan to‘xtata 
olmaydi. Miyachasi olib tashlangan it birdaniga to‘xtata olmaydigan va ko‘p marta takrorlaydigan 
bunday uzluksiz harakatlar ketma-ket keluvchi bir qancha reflekslardan iborat. Bunday reflekslarda 
har bir harakat tamom bo‘lishi bilan navbatdagi harakat boshlanadi. 
4. Harakatlar uyg’unligining buzilishi (ataksiya). Miyachasi olib tashlangan it aniq, 
chaqqon, uyg‘un harakatlar qila olmaydi. U oyoqlarini kerib, qoqilib-surilib va yiqilib yuradi. 
Yurganda oyoqlarini yiiqori ko‘tarib tashlaydi, shu sababli bunday yurish “xo’roz” yurish deb 
ataladi. 
Odamning miyachasi zararlanganda ham shunday o‘zgarishlar kelib chiqadi. 
Miyachaning asosiy funksiyasi bu harakatlarni uyg‘unlashtirish va mushaklar tonusini 
mu‘tadil ravishda taqsimlashdan iborat ekanligi ko‘pgina tekshirishlar bilan aniqlangan. Miyacha 
harakatlar uyg‘unlashishini amalga oshirish bilangina qolmay, organizmdagi vegetativ jarayonlarga 
ham ta‘sir etadi. Masalan, simpalik asab tizimi orqali miyaning barcha bo‘limlariga adaptasion-
trofik ta‘sir ko‘rsatadi. Boshqacha aytganda, miyacha asab tizimida modda almashinuviga ta‘sir 

---

62 
etadi va uning o‘zgarib turadigan sharoitga qarab moslashuviga imkon beradi. 
Shunday qilib, miyacha harakatlarni boshqaradigan tizimning juda muhim qismi bo‘lib, 
quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) mushak tonusi va vaziyatni boshqarish; 2) maqsadga erishishga 
qaratilgan vaziyat va harakatlarni uyg‘unlashtirish; 3) miya po‘stlog‘i yuzaga chiqaradigan 
harakatlarni uyg‘uniashitirish. 
Miyachani olib tashlash yoki shikastlash eng avvalo mushaklar ronusining o‘zgarishiga va 
harakailarning buzilishiga olib keladi. L.Luchiani miyaucha butunlay olib tashlangandan keyin 
ro‘y beradigan hodisalarni uch davrga bo‘ldi: 1) jarohatlanish davri; 2) funksiyalarni yo‘qotish 
davri: 3) funksiyalarning tiklannish davri. Birinchi davrda hayvon butunlay ojiz bo‘ladi, oyoqiarida 
tura olmaydi. Ikkinchi davr funksiyalarni yo‘qotish davrida to‘rtta simptom: atoniya, asteniya, 
asteziya, ataksiya namoyon bo‘ladi. Uchinchi davrda - buzilgan funksiyalarining tiklanishi 
kuzatiladi. 
Shikastlanishdan so‘ng paydo bo‘lgan miyacha faoliyatidagi o‘zgarishlar vaqt o‘tib asli 
holiga keladi. Zamonaviy aqidalarga ko‘ra, bu tiklanishni katta yarim sharlarning motor (harakat) 
sohalari shikastlangan miyacha funksiyalarini o‘z zimmasiga oladi.