O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

 
4.2. Eng faol talabalar (baholash mezoni asosida) baholanadi.
5 
O’quv mashg’ulotini yakunlash bosqichi: 
5.1.Talabalar bilimi tahlil qillinadi.
5.2.Mustaqil ish topshiriqlari beriladi.
5.3.O‘qituvchi o‘z faoliyatini tahlil qiladi va tegishli o‘zgartirishar kiritadi. 
O’qituvchi 
10 minut 
 
Аsоsiy sаvоllаr.
1. Sezgi a‘zolari. 
2. Reseptorlarning qo‘zg‘alish mexanizmi. 
3. Analizatorlarning umumiy tuzilishi. 
4. Reseptorlar adaptasiyasi. 
5. Og‘riqni sezuvchi reseptorlar. 
6. Termoreseptorlar va ularning adaptasiyasi. 
7. Taktil va bosim resepsiyasi. 
8. Hid bilish analizatori. 
9. Ta‘m bilish analizatori. 
10. Eshituv va muvozanat analizatori. 
11. Ko‘ruv analizatori. 
Mаvzugа оid tаyanch tushunchа vа ibоrаlаr: analizitor, mexanoreseptorlar, taktil 
reseptorlar, 
termoreseptorlar, 
xemoreseptorlar, 
fotoreseptorlar, 
og’riq 
reseptorlar, 
elektroreseptorlar, reseptorlar adaptasiyasi, tashqi quloq, ichki quloq, ko’z soqqasi, ko’z 
akkomodasiyasi, qorachiq, to’r parda.   
 
Mаvzugа оid muаmmоlаr. 
1. Sezgi a‘zolarining evolyusion shakllanish mexanizmi. 
2. Analizatorlar bilan bog‘liq bo‘lgan irsiy kasalliklarning kelib chiqish sabablari.
 
Birinchi sаvоl bo’yichа dаrs mаqsаdi: talabalarga sezgi a‘zolari haqida ma‘lumot berish. 
Idеntiv o’quv mаqsаdlаri.
1. Sezgi a‘zolarini izohlab bera oladi.

---

68 
2. Analizatorlarni ta‘sirot turiga ko‘ra farqlay oladi.
 
Birinchi sаvоlning bаyоni. 
Sezgi a’zolari (analizatorlar yoki sensor tizimlar) uzoq vaqt davom etgan tarixiy 
rivojlanish jarayonida shakllanib, murakkablanish, ta‘sirotning alohida turlariga moslashib borgan. 
Evolutsiya davomida odam va hayvonlar organizmida sezuvchi hujayralar-retseptorlaraing 
maxsuslashgan to‘plamlari hosil bo‘lgan. 
I.M.Sechenov harakat analizaiorini o‘rganib, sezish reiseptorlari bilan harakat retseptorlari 
bir-biriga bog‘liqligini aniqlagan. Uning fikricha, odamning sezgi a‘zolari hayvonlar sezgi 
a‘zolaridan tubdan farq qiladi. 
Keyinchalik I.P.Pavlov analizatorlarning morfofumksional tuzilishini o‘rganib chiqdi. Uning 
fikricha, ta‘sirlovchilar ta‘sirini qabul qilishda va asab impulslarini o‘kazishda qatnashadigan 
neyronlarning butun majmuasini, shuningdek, bosh miya po‘stlog‘ining sensor (sezuvchi) 
neyronlarini yagona tizim hisoblab, ularni "analizator" deb nomlash mumkin. 
Ma‘lumki, asab oxirlari-retseptorlarning ta‘sirlanishiga javohan albatta asab tizimining 
ishtiroki bilan organizmda ro‘y beradigan reaksiyalar refleks deb ataladi. Turli retseptorlar tuzilmasi 
va funksiyalari bilan bir-biridan farq qiladi. Ulardan bir qismi muayyan ta‘sirotlarni sezishga 
maxsus moslashgan a‘zolarda, masalan, ko‘zda, quloqda bo‘ladi. Ko‘ruv retseptorlari ko‘zning to‘r 
pardasida bo‘lib, ko‘zning optik tizimi yorug‘lik nurlarini to‘r pardasida fokuslaydi. Quloq tovush 
tebranishlarini eshituv retseptorlariga o‘tkazadi. Turli retscptorlar o‘zlari uchun adekvat bo‘lgan 
ta‘sirtovchilar ta‘sirini sezishga moslashgan. 
Relseptortarning quyidagi turlari bor; mexanoretseptorlar - tegishni sezadigan taktil