O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim
III-BOB. TAJRIBA SINOV ISHLARINING QO’YILISHI VA
Download 1.18 Mb. Pdf ko'rish
|
kasb-hunar kollejlarida stereometriya masalalarini yechishda oquvchilarning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirishning ilmiy-metodik asoslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Axborot texnologiyalari markazida yuritiluvchi http://moodle.kspi.uz/
- 3.2. Tajriba-sinov ishlarini natijalari va ularning tahlili
- 3.1-jadval
- 3.1. jadvalga asosan olingan tanlanma
|
III-BOB. TAJRIBA SINOV ISHLARINING QO’YILISHI VA ULARNING NATIJALARI 3.1. Tajriba sinov ishlarining qo’yilishi Bugungi kunda jahonda ta’limga kompetentli yondashuv asosida bitiruvchilarning raqobatbardoshligini oshirish, pedagog kadrlarning kreativ kompetentligini rivojlantirish orqali ijodiy ta’lim jarayonini loyhalashtirishning zamonaviy metodik ta’minotini yaratish, talabalarda kasbiy faoliyat sohalariga yo‘naltirilgan kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish. Ana shu nuqtai-nazardan ilg‘or xorijiy tajribalar asosida zamonaviy kasbiy ta’lim mazmunini internatsionalizatsiyalash va modernizatsiyalash, kompetentsiyalarga asoslangan innovatsion ta’lim muhitini shakllantirish, elektron ta’lim va texnologiyalarini amaliyotga keng tatbiq etish asosida talabalarda kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishning pedagogik mexanizmlarini yanada takomillashtirish muhim o‘rin tutadi.
Xususan, talabalarning mustaqil ta’lim olish jarayonida elektron ta’lim resurslaridan foydalangan holda tashkillashtirish ta’lim sifatini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Tadqiqotimizning tajriba-sinov ishlari maqsadi talabalarning mustaqil ta’lim olish jarayonida elektron ta’lim resurslaridan foydalanish mazmunini asoslash va amaliy tajribada sinab ko’rishdan iborat etib belgilangan. Tadqiqotimizning maqsadi va vazifalariga tayanib tajriba-sinov ishlarini tashkil etish metodikasini va metodik kompetentligini baholash mezonlarini ishlab chiqdik. Tadqiqotimizning o’tkazishda tajriba-sinov maqsadi natijalari quyidagi vazifalarining hal etilishi hisobiga ta’minlandi: Elektron ta’lim resurslaridan foydalanish yo’llari, mazmuni, shakli, metod va vositalari. 1. Elektron ta’lim resurslaridan foydalanishning mavjud shart-sharoitlarini aniqlash. Oliy ta’lim tizimidagi sub’ektlarini masofaviy ta’lim 59
texnologiyalaridan foydalangan holda nufuzli xorijiy oliy ta’lim muassasalarida bepul o’qitish imkoniyati foydalanib talabalarning mustaqil ta’lim olishda jarayonini tashkillashtirish va yechimlarini topish; Xususan, - yuqori sifatli raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashda mustaqil ta’limni o’rnini aniqlash; - ochiq elektron ta’lim resurslari bazasini shakilantirish; - ochiq elektron ta’lim resurslaridan foydalangan xolda talabalarning mustaqil ishini tashkil etish mexanizmini yaratish; - xorij adabiyotlardan foydalangan xolda talabalarning mustaqil ta’lim olish jarayonini tashkilashtirish; 2. Oliy ta’lim tizimida o’qitish sifatiga ta’sir etuvchi omillarni, husuan talabalar mustaqil ta’limini tashkil etishning zamonaviy usullari yordamida tadqiqotchilik bilim va ko’nikmalarini o’zlashtirish. 3. Oliy ta’lim tizimida talabalar mustaqil ta’limini tashkil etishning o’qitish sifatiga ta’sir etuvchi omillari mazmunini va shakl vositalarini o’rganish hamda tajriba sinovdan o’tkazish. 4. Oliy ta’lim tizimidagi sub’ektlaridan biri bo’lmish talabalarning mustaqil ta’limi muhim masalalardan biri ekanligi hisobga olgan holda, tegishli ta’lim fanlari bo’yicha o’quv dasturlari mazmunini takomillashtirishni, ta’limni ishlab chiqarish bilan integratsiyalashni ta’minlash maqsadida iqtisodiyotning turli tarmoqlari bo’yicha mamlakatimizning ilg’or zamonaviy uskunalar va texnologiyalari bilan ishlash malakasini beruvchi ochiq elektron o’quv kurslar orqali mustaqil ta’lim olish jarayonini tashkillashtirish. Oliy ta’lim tizimida talabalar mustaqil ta’limini tashkil etishning o’qitish sifatiga ta’sir etuvchi omillariga oid ilmiy-uslubiy xulosa va tavsiyalar chop etish. Tajriba-sinov maydonlariga qo’yilgan talablar, talabalar va o’quvchilarning fikrlash doirasini shakllanishiga doir kompleks yo’llanmasini belgilab berish, kasbiy faoliyatida mustaqil o’z o’rnini topib olishni taminlab beradigan o’quv dasturlari, qo’llanmalarini yaratishga xizmat qilishi kerak.
60
Tadqiqot ishlarimizda QDPI Fizika-Matematika fakulteti “Informatika o‘qitish metodikasi” yo’nalishi 3-kurs talabalarining “Axborot tizimlari” fanidan mustaqil ta’lim jarayonining amaliy asoslariga tayangan holda yangi bilmlarni o’zlashtirish va mustahkamlashga alohida e’tibor qaratildi. Tadqiqot ishimiz QDPI Fizika-Matematika fakulteti “Informatika o‘qitish metodikasi” yo’nalishi 3-kurs talabalarining “Axborot tizimlari” fanidan mustaqil ta’lim jarayonini tashkil etish masalalarini atroflicha tahlil qilish, sinab ko’rish, ilmiy farazlar tasdig’ini topish, muammoli va takomillashtirishga muhtoj sohalarda yangi AKT metodlar, vositalar, imkoniyatlar izlash, topish va joriy etish uchun ilmiy xulosalar chiqarishga qaratilgan. Ta’lim sifatini ta’minlashga xizmat qiluvchi elektron ta’lim resurslari va xorij adabiyotlaridan foydalangan holda talabalarning bilim, ko’nikmalarini oshirish. Shuningdek, Muqimiy nomidagi Qo’qon davlat pedagogika institutidagi Axborot texnologiyalari markazida yuritiluvchi http://moodle.kspi.uz/ tizimida o’qitishning modulli tizimini joriy etish. Muqimiy nomidagi Qo’qon davlat pedagogika institutini Axborot texnologiyalari markazida yuritiluvchi http://moodle.kspi.uz/ tizimida o’qitishning modulli tizimini joriy etish natijasi sifatida talabalarning mustaqil ta’limini o’zlashtirishida ta’lim sifati va samaradorligi, amaliy va nazariy rivojlanishining ma’lum darajasida aks etadi. Modulli o’qitish tizimidan foydalangan holda talabalarning mustaqil ta’lim jarayonini tashkil etish - uning kasbiy va shaxsiy rivojlanishi, ijtimoiy, pedagogik hamda ilmiy-texnik taraqqiyoti talablari, maqsad, ehtiyoj, qoida, davlat ta’lim standartiga mos kelishini ta’minlashi kerak. Talabalarning
mustaqil ta’lim olish jarayonini elektron ta’lim resurslaridan hususan modul tizimidan foydalangan holda tashkillashtirishda quyidagi pedagogik shart-sharoitlarning yaratilishi asos sifatida olinadi:
- Tashkil etiladigan o’quv kursga - mashg’ulot, mavzu, bo’lim maqsadini qo’yish, maqsadlarini tabaqalashtirish va integratsiyalash, mazmunning didaktik 61
elementlarini, ularning turlari va belgilarini ajratishi, talabalarning faoliyatini maqsadini unga mos amaliyotda o’tkazish jarayonini ishlab chiqish; - o’quv kursini yaratishda tizimli mazmuniy ta’minot. U talabalarning o’quv kursidan foydalanishda o’quv materialiga doir ma’ruza bilan tanishib chiqish, o’quv kursi tegishli mavzusiga doir tayanch so’zlari glossary ko’rinishida taqdim qilinishi, mavzuga doir taqdimot yoki elektron manbalar o’quv kursining tegishli mavzusiga biriktirilishi va shunga o’hshash o’quv kursining mazmuni va mohiyatini ochib berishga mo’ljallangan boshqa elementlar bilan tizimlashtirishni nazarda tutadi. - o’quv kursinining moslashuvchan tashkiliy metodik ta’minoti. U talabadan tanlangan fanga, o’rganilayotgan mavzuga, talabaning individual xususiyatlariga mos manbalar asosida yaratilganligini ko’rsatib beradi; - o’quv kursini o’rganishda konstruktiv operatsional–faoliyatli yo’nalganlik. U talabalarning mustaqil ta’lim olish jarayonida elektron ta’lim resurslaridan foydalanishda uning ijodiy qobiliyatlari, mualliflik niyatlari, reflektsiyasini rivojlantirish, o’quv jarayonining vazifaviy strukturasi imkoniyatlari, o’qituvchilar va talabalarning dialogik o’zaro ta’sirini hisobga olib, loyihalash va konstruktiv o’quvlarini tarbiyalash uchun sharoitlar yaratiladi; - o’quv fanining o’rganishda motivatsiyali ahamiyatli yo’nalish. U o’qituvchining axborot kommunikatsiya tехnоlоgiyalaridan foydalanish loyixasini ishlab chiqishga turg’un qiziqish va motivatsiyani rivojlantirish, ishlab chiqilgan loyihalarni Oliy ta’lim jarayonida amaliyotda ro’yobga chiqarish imkoniyatlarini berish asosida yuzaga keladi. O’qituvchining elektron ta’lim resurslaridan foydalanish metodik kompetentligi rivojlanganlik darajasini aniqlash uchun, talabalarning yangi bilimlarni o’zlashtirish va mustahkamlash darajasini aniqlashda test, so’rovnomalar va muammoli vaziyatli topshiriqlar metodlaridan foydalanildi. Tajriba–sinov ishlari 2018–2019 yil o’quv yilida amalga oshirilib, unga 42 nafar talaba jalb etildi. Tadqiqotning asosiy tajriba–sinov ishlari QDPI Fizika- Matematika fakulteti “Informatika o‘qitish metodikasi” yo’nalishi 3-kurs
62
talabalarining “Axborot tizimlari” fanidan mustaqil ta’lim jarayonini Axborot texnologiyalari markazida yuritiluvchi http://moodle.kspi.uz/ manzilidagi o’qitishning modulli tizimida tashkil etildi. Tajriba–sinov ishlarining samaradorligini aniqlash maqsadida, tanlangan guruhlar teng asosda tajriba va nazorat guruhlariga ajratildi. Tajriba guruhida, tadqiqot ishlarimizda tavsiya etilayotgan talabalarning mustaqil ta’lim olish jarayonini elektron ta’lim resurslaridan foydalangan holda tashkillashtirish asosida amaliy faoliyat yo’lga qo’yilgan bo’lsa, nazorat guruhlarida esa an’anaviy tartibda mustaqil ta’limni tashkil etish ishlari olib borildi. Tajriba – sinov ishlari jarayonida, tajriba guruhi, o’qitishning modulli tizimini joriy etish natijasi sifatida talabalarning mustaqil ta’limini o’zlashtirishida ta’lim sifati va samaradorligi, amaliy va nazariy rivojlanishi omillariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: - mustaqil ta’limning asosiy maqsadini ifoda etib bera olish; - o’quv faoliyatini talablar darajasida tashkillashtira olish; - mustaqil ta’lim faoliyatning dasturini tuzish; - talaba ta’lim olish davomida mustaqil ta’lim qilib berilgan mavzularni o’rganish natijasida olingan bilimlarni qo’llay olishi; - talaba mustaqil ta’lim mavzularni tushuntirishda va faoliyati davomida qo’llay olish; - dars jarayonida mavzuni mustaqil ta’limda olingan ma’lumotlar oraqali to’ldirish va umumiy xulosa qilish; - talabalarning mustaqil ta’limga oid bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishiga erishish; - ta’limning zamonaviy usullarini va ilg’or pedagogik texnologiyalarni mustaqil ta’limni tashkil etish davomida qo’llay olishi; - bilimlarni holisona baholash va nazorat qila olish; - bilimga bo’lgan ehtiyojni qondira olish; - o’zini – o’zi analiz qilish; 63
- amaliy va
nazariy mashg’ulotlarni axborot kommunikatsiya tехnоlоgiyalaridan foydalangan holda tashkillashtira olish; - mashqlar va topshiriqlarni axborot kommunikatsiya tехnоlоgiyalaridan foydalangan holda bajarilishini nazorat qilish; - o’z-o’zini bilimini nazorat qilib borishi; Ushbu mustaqil ta’limni egallsh jarayoniga bog’liq bo’lgan tushunchalarni tarkib topganligini aniqlashga qaratilgan anketa–so’rovnomasi ishlab chiqildi. Tajriba sinov ishlari avvali va yakunida tajriba va nazorat guruhi talaba va o’quvchilar tomonidan qayd etilgan ko’rsatkichlar taqqoslandi hamda matematik– statistik metod yordamida qayta ishlandi. Mazkur holat bevosita biz tomonimizdan ishlab chiqilgan va tajriba–sinov ishlari jarayonida amaliyotda sinovdan o’tkazilgan metodikaning samaradorligini ham ko’rsatishga xizmat qildi.
Muqimiy nomidagi Qo’qon davlat pedagogika institutining Axborot texnologiyalari markazida yuritiluvchi http://moodle.kspi.uz/ tizimida o’qitishning modulli tiziminida Fizika-Matematika fakulteti “Informatika o‘qitish metodikasi” yo’nalishi 3-kurs talabalarining “Axborot tizimlari” fanidan mustaqil ta’lim mavzularidan tashkil topgan o’quv kursi yaratildi. Talabalar bilimini baholashda mustaqil ta’limda egallangan bilimlar shakllanishini ko’rsatish maqsadida tajriba va nazorat guruhlarida o’tkazilgan nazorat test natijalarini hisoblashda qulay bo’lishi uchun 100 ballik reyting tizimidan “5” ballik tizimga o’tkazish lozim. Bu jadvalda keltirilgan (3.2-jadval). Ushbu jadvaldan DTS da keltirilgan quyidagi darajalar bo’yicha bahoga aylantirib olindi: III daraja – reproduktiv daraja bo’lib, DTSida belgilab berilgan bilimlarni o’zlashtirishning minimal darajasiga muvofiq keladi va quyi –“3” bilan baholanadi. II daraja – reproduktiv darajada qo’llaniladigan DTSidagi bilimlar darajasi bo’lib, bu darajada egallagan bilimlar “o’rta” – “4” bilan baholanadi. 64
I daraja – bilimlarni ijodiy qo’llash darajasi bo’lib, DTSida belgilab berilgan bilimlarni o’zlashtirishning imkoniyat talablariga muvofiq keladi va “yuqori” – “5” bilan baholanadi. 1. Reyting ko’rsatkichi – 100 – 86% - “5”. 2. Reyting ko’rsatkichi – 85,9 – 71% - “4”. 3. Reyting ko’rsatkichi – 70,9 - 56% - “3”. 4. Reyting ko’rsatkichi – 55 – 0% - “2” (attestatsiya qilinmaydi). Tajriba–sinov ishlari jarayonida 42 nafar talabadan olingan savolnoma, test va boshqa ishlar tahlil etilib, matematik–statistika metodi orqali 2 ta guruh (42 nafar) talabalarning mustaqil ta’limda egallangan bilimlar shakllanishini darajasi aniqlanadi. QDPI IO’M yo’nalishida tajriba–sinov ishlariga tanlangan 2 ta guruh (42 nafar) talabalarining mustaqil ta’limda egallangan bilimlar shakllanishini darajasi aniqlanadi. 301-IO’M va 302-IO’M guruh talabalari bilan o’tkazilgan tajriba–sinov ishlari natijalarida kuzatuv va nazorat guruhlariga bo’linishdi, bunda qatnashgan 301- IO’M —guruh kuzatuv, 302-IO’M —guruh nazorat guruhlariga bo’linishdi jami tajribada 42 nafar talaba qatnashdi.
QDPI IO’M yo’nalishi talabalari bilan o’tkazilgan tajriba–sinov ishlari
Baho “2”
“3”
“4” “5”
Ballar 51-54
55-
60
61- 65
66- 70
71-
75
76- 80
81- 85
86- 90
91- 95
96- 100
Tajriba boshida
3
65
T g 4 3 5 3 3 1 2 1 0 Tajriba
so’ngida
0 1
2
2 3
4
5 4
3
1 N g Tajriba boshida
2
5
3 3
5
4 2
1
0 0 Tajriba so’ngida
1 2
2
4 6
5
3 1
1
0 Tajriba–sinov ishlarida tanlangan 2 ta guruh (42 nafar talaba) talabalarning mustaqil ta’limda egallangan bilimlar shakllanishini darajasi aniqlanadi. Yuqoridagi 3.1 – jadvalga asosan 3.2 – jadvalni hosil qilamiz. 3.1. jadvalga asosan olingan tanlanma
1 – tanlanma Tajriba guruhi
2 – tanlanma Nazorat guruhi
X j
2
3
4
5
Y j
2 3
4
5
n i n =50
Tajribadan oldin
3
12
7
3
n j Tajribadan oldin
2 11
11
1
Tajribadan so’ng
0
5
12
8 Tajribadan so’ng
8
14
2
Jadvaldan ko’rinadiki X va Y ning qiymatlarini quyidagi formula asosida hisoblaymiz. Dastlab tajribadan oldingi tajriba va nazorat guruhlar uchun hisoblayimz. Bu yerda:
66
X – Tajriba guruhidagi talabalar soni U – Nazorat guruhidagi talabalar soni n - talabalar umumiy soni Quyidagi formula asosida:
12 , 4 25 103 25 8 5 12 4 5 3 0 2 1 1 . n i i i s t x n n X
44 , 3 25 25 1 5 11 4 11 3 2 2 1 1 . n j j j о t y n n Y
68 , 3 25 92 25 2 5 14 4 8 3 1 2 1 1 . n j j j s t y n n Y
Samaradorlik koeffitsienti 12 , 1 68 , 3 12 , 4 . .
t s t s Y X
Samaradorlik koeffitsientni tajriba boshidagi natija bilan solishtirsak 2 , 1 4 , 3 12 , 4 . . o t s t t X X
Bundan tajriba guruhida samaradorlik 20% ga oshganligini ko’rish mumkin. Demak, tajriba guruhining tajribadan oldingi X t.o va tajribadan keyingi X t.s
dan katta X t.o < X t.s
, nazorat guruhidan olingan natijalar Y t.o
<
Y t.s , natijalarni solishtirsak X>Y tajriba guruhining o’rtacha o’zlashtirishi, nazorat guruhining o’rtacha o’zlashtirishidan katta ekan. Tajriba va nazorat guruhlarining tajribadan keyingi olingan ikki guruh uchun tarqoqlik koeffitsientlarini hisoblaymiz, buning uchun tanlanmalarning S dispersiya (o’rtacha kvadratik og’ish kattalik)larini hisoblaymiz:
40 , 3 25 85 25 3 5 7 4 12 3 3 2 1 1 .
i i i о t x n n X 67
69 , 0 47 , 0 24 45 , 11 24 38 , 3 26 , 1 92 , 3 89 , 2 24 7 , 3 5 2 7 , 3 4 14 7 , 3 3 8 7 , 3 2 1 / 2 2 2 2 1 2
y y n S n i i i y
Olingan natijalar asosida ikkita guruhning variatsiya (o’rtacha qiymatlari) ko’rsatkichlarini hisoblaymiz. 0 0 0 0 0 0 . 5 , 3 6 , 20 72 100 12 , 4 5 72 , 0 100 s t x x X t S V
0 0 0 0 0 0 . 4 , 3 4 , 18 69 100
68 , 3 5 69 , 0 100
s t y y Y n S V
V x >V
y ekanligi tajriba guruhining bilimini baholashda nazorat guruhiga qaraganda to’g’ri yo’lga qo’yilganligi, yani o’rtacha baho talabalar mustaqil ta’limi to’g’ri tashkil etilganligidan dalolat beradi. |
