O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

7 - jadval. 
Qotishmaning 
konsentrasiyasi 
Kristallanishning 
boshhlanish 
temperaturasi 
Kristallanishning 
tugash temperaturasi 
o
S 
100% Rv 
95% Rv va 5% Sv 
90% Rv va 10% Sv 
87% Rv o’v 13% Sv 
100% Sv 
327 
300 
246 
340 
631 
27 
246 
246 
246 
631 
Qotishmalarning holat diagrammasidan foydalanib, uning turli 
sohalaridagi fazalar miqdorini kesmalar qoidasi asosida aniqlanish 
mumkin. Bir necha masalalarni echish bilan kifoyalanamiz. 
1-misol. 80 % Sv bilan 20 % Pv dan iborat qotishmaning 280
o
S 
temperaturadagi suyuq va qattiq fazalari miqdori aniqlansin. Bu 
misolni echish uchun avvalo berilgan qotishmaning holat 
diagrammasini chizamiz. 
Bu diagrammadan berilgan qotishmaning o’rnini, fazalarini 
aniqlaymiz. Buning uchun diagrammaning abtsissa o’qidan 80 % SB 
li konsentrasiyani belgilab u yerdan 1 - 1 chiziq, ordinata o’qidan esa 
280 S temperaturani ko’rsatuvchi nuqta dan gorizantal chiziq o’tkazib, 
bu chiziqlar kesishgan nuqta si L ni, yani qotishmaning berilgan 
o’rnini topamiz. 
Ma’lumki holat diagrammaning bu sohasida qotishma SBkr 
suyuq eritmasdan iborat bo’ladi. Agar qotishmaning umumiy fazalar 
miqdorini Qu, qattiq faza miqdorini Qk va suyuq faza miqdorini Qs 
demak kesmalar qoidasiga ko’ra ularningn nisbatlarini quyidagicha 
ifodalash mumkin. 
;
КМ
КЛ
Qy
Qk =
;
КМ
ЛМ
Qy
Qс =
L nuqta dagi qotishmaning qattiq faza miqdorini yuqoridagi 
formulalar asosida aniqlaymiz. 

---

27 
%
75
80
60
100
=

=
=
=
КМ
КЛ
Qy
Qk
Xulosa qilsak, 280
o
S temperaturada bu qotishma 75% qattiq SB 
kristallari, 25% suyuq eritmadan iborat bo’ladi. 
2 - misol. Tarkibi 80% SB ,bilan 20% PB dan iborat 
qotishmaning uy temperaturasidagi fazalari va ularning miqdori 
aniqlansin. 
80%SB li qotishmaning 20
o
S temperaturadagi o’rnini belgilab 1
- 1 vertikal va gorzinotal EM chiziqlar o’tkazsak, ular K nuqta da 
kesishadi. Ma’lumki, bu sohada qotishma SBkr bilan evtektikadan 
iborat bo’ladi. 
Kesmalar qoidasiga ko’ra qotishmaning bu sohadagi fazalar 
miqdorini quyidagicha aniqlaymiz. 
%
77
87
67
100
=

=

=
Qу
ОМ
ЭК
Qk
Svkr 
Qolganl 23% evtertika bo’ladi. Bazi hollarda qotishma 
fazalarining miqdorini uchburchak usulda aniqlanadi. Qotishmaning
S nuqta dagi tarkibi 100% evtertikadan iborat. 
Bunda ko’rilgan AVD uchburchakning SD kesmasini 100%
deb olib, A nuqta dagi tarkibli qotishma miqdorini aniqlash uchun bu 
nuqta dan AVD uchburchak asosiga 1 - 1 perpendikulyar chiziq
o’tkazib,uni uchburchakning VD- kesmasiga tushirilsa,olingan MK 
chizig’i A nuqta dagi ayni qotishmaning evtertika miqdorini beradi. 
O’xshash SVD va MVK uchburchaklardan ma’lumki 
;
СВ
МВ
СД
МК =
bu yerdan MKqSD 
СД
МВ

; 
MV va SV kesmalar qiymatlarini tenglamaga qo’yib, MK 
qiymatini aniqlaymiz. 
MKq
%
23
100
87
20
=

Demak, qotishma 23 % evtertika,77% SBkr dan iborat bo’ladi.