O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

DATCHIKLARNING XARAKTERISTIKALARINI OLISH 
 
IShNI BAJARIShDAN MAQSAD: aylanish chastotasi, chiziqli hamda 
burchak siljish datchik (o„lchov-o„zgartkich)larini tuzilishi va ishlashini o„rganish, 
xamda xarakteristikalarini tajribada aniqlash ko„nikmalarini olish. 
QO„LLANILADIGAN 
JIHOZLAR: 
Birlamchi 
o„lchov-o„zgartkich
(BO„O„) lar - datchiklar bilan jihozlangan laboratoriya stendi. 
Umumiy ma'lumotlar 
Laboratoriya stendining tuzilishi va ishlash prinsipining tavsifi 
Hozirgi kunda ko„plab rivojlangan mamlakatlarda qolaversa Respublikamizda
ham zamonaviy transport vositalari va qishloq xo„jalik mashinalarini 
avtomatlashtirishga katta e‟tibor berilmoqda. Ularda ko„plab mexanik, gidravlik, 
issiqlik, pnevmatik va boshqa ko„plab kattaliklarni o„lchash va anolog (elektrik) 
signalga so„ngra uni raqamli signallarga o„zgartirib beruvchi qurilmalar keng 
qo„llanilmoqda. Yildan yilga bunday qurilmalarning ayniqsa birlamchi 
o„zgartirgich datchiklarning turlari yangilanib takomillashib bormoqda. Bu 
datchiklarni mexanik kontaktli datchiklarning o„rniga kontaktsiz prinsipda 
ishlaydigan optik elektron qurilmalarga almashtirilmoqda. Bu qurilmalarning 
ishonchliligi, aniqligi, sezgirligi va chiqish kattaligining barqarorligi yuqoriligi 
ta'minlangan. Bunday qurilmalarga misol qilib: Xoll, induktiv, tenzometrik, 
potensiometrik, bosim, temperatura va boshqa ko„plab datchiklardar iborat 
qurilmalarni keltirish mumkin. Hozirda tobora rivojlanib borayotgan zamonda 
talabalarga bu datchiklar haqida ma'lumot beribgina qolmasdan ularni ishlash 
jarayonida namoyish berish uchun o„quv-tadqiqot laboratoriya stendilarini yaratish 
muhim ahamyatga ega. 
O„quv jarayoni uchun mo„ljallangan stendlarni takomillashtirish ularga 
zamonaviy 
datchiklarni 
o„rnatish, 
ularni 
tajriba 
davomida 
ishlatib 

---

144 
xarakteristikalarini olish, birlamchi o„lchash-o„zgartgichlardan olingan analog 
signallarni raqamli signallarga aylantirib berish talab etiladi. Ushbu talablarni 
e'tiborga olib loyihalangan stendning prinsipial konstruktiv sxemasi quyida 2.13.1- 
rasmda keltirilgan. 
2.13.1-rasm. Laboratoriya stendining prinsipial konstruktiv sxemasi:1-
boshqaruv bloki; 2-elektrodvigatel tezligini rostlash tugmalari; 3-induktiv datchik; 
4-Xoll datchigi; 5-elektrodvigatel; 6-harorat datchigi; 7-potensiometrik burchak 
siljish datchigi; 8-potensiometrik chiziqli siljish datchigi; 9-stend stoli; 10-displey 
 
Laboratoriya stendi stend stoli (8)ga (12.1-rasm) o„rnatilgan boshqaruv bloki 
(1), o„zgarmas tok elektrodvigateli (5), elektrodvigatel tezligini rostlash 
tugmalari(2), tadqiq qilinadigan datchiklar: induktiv datchik(3), Xoll datchigi(4), 
potensiometrik burchak siljish datchigi; 7-potensiomet-rik chiziqli siljish datchigi 
va o„lchash natijalarini raqamli xolga o„zgartirib namoyish qilish uchun raqamli 
displey (9) dan iborat. Stendning tarkibiy qismlarining aloxida elektr sxemalari 
2.13.2-rasmda tasvirlangan va stendning umumiy elektr sxemasiga ulangan. 

---

145 
 
2.13.2-rasm. Stendning prinsipial elektr sxemasi: 
1-raqamli displey elektr sxemasi; 2-rele va elektrodvigatel bloki elektr sxemasi; 
3-mikrokontroller elektr sxemasi; 4-harorat datchigi elektr sxemasi; 5-induktiv 
datchigi elektr sxemasi; 6-Xoll datchigi elektr sxemasi; 7-stablizator va filtr bloki; 
8- potensiometrik burchak siljish datchigi elektr sxemasi; 9- potensiometrik 
chiziqli siljish datchigi elektr sxemasi; 10-displey kontrastini sozlash potensiometri