O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti qo’lyozma huquqida qo`chqorova dilfuza o`ktam qizi aralash tolali matolarga gul bosish va yakunlovchi pardozlash texnologiyasini tadqiq etish
Download 249.29 Kb.
|
Buxoro davlat universiteti-fayllar.org
|
Jadval- 3.3.
Namunalar sifatini tayyorlash sharoitiga bog`liqligi. Namuna H 2
SO 4 Na
CO 3
2
3
darajasi, % Kap mm/
Uzilish.
must.
Oqlik darajasi, % Kap mm/
Uzilish.
must.
Oqlik darajasi, % Kap mm/
Uzilish.
must
Paxta 81,74 100 4,0 80,07
5,2
50
Paxta +
80,98 115 8,4 80,60
9,0
120
Paxta
Nitron
60
78,20
8,4
70
Natijalardan ma`lum bo`ldiki, faqat ishqoriy muhitda yuqori haroratdagina paxta tarkibidagi yog`simon va mumsimon 59 moddalarni chiqarib, kerakli kapillyarlikka erishish mumkin. Bunda eritmalar quyidagi tarkibga ega: NaOH – 2 g/l Na 2 SiO
3
O
- 2 g/l pH = 12
haroratda 2 soat davomida olib boriladi. Ishlov berilgan namunalarning oqlik darajasi va kapillyarligi quyidagicha: (3.4 – jadval). Jadval 3.4. Namunalarning oqlik darajasi va kapillyarligi Namuna W %
Paxta 82,89 135
74,76 160 Paxta+mod.nit. 68,26 140
darajasi pasayib, ketdi. Ayniqsa, Paxta+modifikatsiyalangan nitron asosidagi kalavalar deyarli och sariq rangga bir tekis bo`yalib qoldi. Buning sababi modifikator tarkibidagi oqsil, CaC1 2 va glitserinlarni tolaga sorblanishi va bog`lanishidir. Shu yerda oqsil va CaC1 2 ni ahamiyatini aniqlash maqsadida gel nitron tolasi faqat tabiiy ipak chiqindisining erituvchisi (CaC1 2 va glitserin) bilan modifikatsiyalandi va namunaning oqlik darajasi o`lchandi. Bu 73,87 ga teng. Demak, tolani TICH bilan modifikatsiyalashda tabiiy ipak bilan nitron tolasi kimyoviy bog`lanishlar bilan birikmoqda. Tajribalar asosida aralashmalarda kerakli kapillyarlikka erishildi, endigi masala namunaning (aralashmaning) oqlik darajasini talab darajasiga ko`tarishga bag`ishlanadi. Qaynatish-oqartirish eritmasi tarkibidagi natriy silikat ham ishqoriy muhitga ega ekanligi hisobga olgan 60 holda, namunalarni pardozlashga tayyorlash kuchsiz ishqoriy sharoitda birlashtirilgan usulda olib borildi. Ishqoriy agent sifatida birinchi vanna faqat silikat, ikkinchi vannaga NaHCO 3 va uchinchi vannaga Na 2
3 solib
Dispers bo’yovchi moddalar poliefir va atsetat tolali matolarga va kamroq poliamid tolali matolarga gul bosishda ishlatiladi. Gul bosish uchun nurbardoshligi yuqori va harorat ta’siriga chidamli bo’yovchi moddalar ishlatiladi. Gul bosish texgologiyasi: Gul bosish → quritish → Bo’yovchi moddani →yuvish → quritish tolaga bog’lash jarayonlaridan iborat. Gul bosish bo’yog’i tarkibi tola turiga va rang singdirish usuliga bog’liqdir. Masalan, astetat tolali materiallar uchun quyidagi tarkiblar ishlatiladi.(3.5-jadval) Quyultiruvchi sifatida natriy alginat, karboksimetilselluloza, tragant va ularning aralashmasi ishlatiladi. Poliefir, poliamid va triasetat tolalariga gul bosilganda bo’yoq tarkibiga tola massasiga nisbatan 0.3-2% miqdorida intensifikator (benzoy, salitsil kislota, xlorbenzol, yog’ kislotaning gidroksialkilamidlari ) qo’shiladi, Bo’yovchi moddaning tolaga bog’lanish darajasini oshirish maqsadida, to’q ranglar olish uchun 80-200 g/kg miqdorda mochevina solinadi. 3.5- jadval Dispers bo’yovchi moddalar bo’yoq tarkiblari I tarkib, g/kg II tarkib, g/kg III tarkib, g/kg Bo’yovchi modda 20-40
modda 20- 40
modda 20-40 Natriy xlorit 5 Etil spirti 10
10 mochevina 20-60
50 stearoks 20
sulfat
5
X Quyultiruvchi X
X quyultiruvchi X
61 Jami 1000
1000
1000
biroz oksidlovchi qo’shiladi. Dispers bo’yovchi moddalar ishqorga ta’sirchan bo’lganligi sababli, pH =6 gacha sirka kislota solinadi. Dispers bo’yovchi moddalar bilan gul bosilgan asetat va poliamid tolali matolarga to’yingan bug’li atmosferada 100-102 0 C da 20-45 min davomida ishlov beriladi. Ana shu sharoitda, hatto bo’yoq tarkibiga intensifikator qo’shilgan bo’lsa ham, poliefir va triasetat tolali materiallarga bo’yovchi moddaning bog’lanish darajasi 50% dan oshmaydi. Buning sababi, bo’yovchi moddaning tola ichiga diffuziya tezligining o’ta pastligidir. Shu sababli, dispers bo’yovchi moddalarning poliefir va triasetat tolalari ichiga diffuziyasi qaynoq havoli muhitda 180-220 o Cda 30- 60 s davomida yoki o’ta qizdirilgan bug’li sharoitda 165-180 0 Cda 4-8 min davomida amalga oshiriladi. Yuqori haroratli ishlovga mo’ljallangan texnologiya uchun sublimatsiyaga chidamli bo’yovchi moddalar ishlatiladi. Dispers bo’yovchi moddalarning rang mustahkamligini oshirish uchun yuvish jarayonida matoga ishqoriy-qaytaruvchili ishlov beriladi; NaOH (32.5% li) -4.5ml/dm 3 , Na 2
2 O
-2 g/dm 3
Hozirgi vaqtda gidrofob tola ichiga dispers bo’yovchi modda diffuziyasini jadallashtirish maqsadida qaynatilgan azeotrop aralashma bug’da ishlov berishni qo’llash taklif qilinmoqda. Azeotrop aralashmalar ichida eng maqbuli benzil spirt va suvning 10:90 nisbatdagi aralashmasidir. Benzil spirti kam zarrali va aralashma tarkibiga kam miqdorda qo’shiladi. Aralashmaning qaynash harorati 95-100 0 C, matoga ishlov berish vaqti 2-3 min. [47] O’tgan asrning 70-yillarida kimyoviy tolali materiallarga dispers bo’yovchi moddalar bilan sublimatsion gul bosish keng tarqaldi. Bu usul yana ―ko’chirma gul bosish‖, ―bug’ fazali gul bosish‖, ―termogul bosish‖ nomlari bilan ham ma’lumdir. Bu usulda gul bosish uchun avval oson (180- 62 230 0
qog’ozga gul tushiriladi, so’ng ma’lum harorat, bosim va vaqt davomida gul qog’ozdan mato yuzasiga o’tkaziladi. Bunda dispers bo’yovchi modda harorat ta’sirida uchuvchan holatga o’tib, yuqori elastik holatdagi tola ichiga juda tez diffuziyalanadi. Qog’ozga gul tushirish uchun quyidagi tarkibdan foydalaniladi: dispers bo’yovchi modda -10%, yopishtirgich modda (sintetik smola, sellyuloza efirlari)-15%, erituvchi (suv yoki organik erituvchi)-75%. Gul tushirilgan qog’oz pastroq haroratda tez quritiladi. [48] Qog’ozdagi gulni mato yuzasiga o’tkazish uchun turli konstruksiyasidagi kalandrlar ishlatiladi. Bularning ichida vakuum ostida ishlaydigan barabanli termogul bosish mashinalari maqsadga muvofiqdir, masalan, ―Kannegisser‖firmasida (Germaniya) ishlab chiqariladigan ―Vakuumat‖kalandri. Mato va qog’oz roliklardan yuzma-yuz holatda ustma-ust teshikli barabanga yuboriladi. Baraban ichida vakuum hosil qilinishi sababli qog’oz va mato uning yuzasiga zich yopishadi. Qog’oz va mato qatlami infraqizil nurlar yordamida qizdiriladi va datchik yordamida nazorat qilinadi. Gul bosilgan mato rulonga, ishlatilgan qog’oz rulonga o’raladi. ―Vakuumat‖ mashinalarining afzalligi: bosim past bo’lgani uchun mato ezg’ilanmaydi, harorat pastroq (200-210 0 C o’rniga 160 0
bo’yovchi moddaning tola ichiga o’tuvchanligi yaxshilanadi, rang
63 3-4.-rasm. Aralashmaning oqlik darajasini natriy silikat
Rasmdan ko`rinib turibdiki, oqartirish eritmasida natriy silikat kontsentratsiyasi kamaygan sari aralashmaning oqlik darajasi ortib boradi, lekin uning kapillyarligi qoniqarli emas. Shuning uchun eng maqbul konsentratsiya deb 25 g/l qabul qilindi.[50] Qaynatish-oqartirish eritmasida natriy silikat konsentratsiyani ortishi korxona miqyosida ishlanganda silikatli nuqsonlar keltirib chiqaradi, ya`ni vanna tubiga silikatlarni yig`ilishi va mato yuzasida silikatli dog`larni hosil bo`lish natijalar 3.6-jadvalda keltirilgan. 3.6-jadval. Namunalarning sifat ko`rsatkichlariga eritma tarkibini ta`siri. Namuna Silikat
Stablizator
Kapillyarligi mm/soat Paxta+nitron 82,0 135
125
82,90
Jadvaldan natriy silikatni stablizatorga almashtirish aralashmaning oqlik darajasiga ta`sir etmaydi, lekin uning kapillyarligi bir muncha kamayadi. Shuning uchun natriy silikat stablizatorga almashtiriladi.[51] 64 Albatta, mahsulotlarni oqlik darajasi 80% dan yuqori bo`lsa, u holda bu mahsulot yaroqli hisoblanadi. Lekin bu kalavalardan erkaklar ko`ylagi tayyorlansa, bu natija iste`molchini qoniqtirmaydi. Shu sababli birlashtirilgan usulda qaynatilib oqartirilgan namunalar optik oqartiruvchilarda bir va ikki vannali usullarda oqartirildi. Demak, aralash tolali mahsulotlar kuchsiz ishqoriy muhitda birlashtirilgan usulda qaynatish - oqartirish jarayonidan o`tkazilib, so`ngra ularga OOM eritmasida 95°C haroratda 10 minut davomida ishlov berilsa, ularning oqlik darajasi va kapillyarligi talabga javob berar ekan. Bir vannali usulda OOM bilan ishlov berilganda namunalarning kapillyarligini pasayishiga sabab, optik oqartiruvchi modda tola yuzasida plyonka hosil qilib, uning sorbsion xossasini yomonlashtiradi. Natijalar 3.7 - jadvalda keltirilgan. 3.7-jadval. Namunalarning sifat ko`rsatkichlari Ishlov berilgan usuli Paxta+nitron Paxta+mod. Nitron. W, % Kap.
t
Kap.
Kirishish
ishlov berilgan 83,0 4 122
83,64
2,8%
oqartirilgandan so`ngOOM bilan ishlov berilgan 83,3 9 135
86,44
3%
65 OOM bilan ishlov berilgan 82,0 135
82,75
2%
67/33 va paxta+modifikatsiyalangan nitron (67/33 va 33/67) trikotaj polotnolari bo`yash va gul bosishga tayyorlandi. Namunalar 30 modulli tarkibda Al 2 (SO 4
3 (25 g/l), OP-10 (0,5 g/l), H 2 O 2
2 (30 g/l) bo`lgan vannada 1 soat davomida 95°C haroratda qaynatiladi. Qaynatilgan namuna yuvilib, unga 10 minut davomida 95°C haroratda OOM ning massaga nisbatan 0,05% li eritmasida OP-10-(1 g/l) ishtirokida ishlov beriladi.[53] To`qimachilik materiallari sifatini aniq faktorlar qatoriga ularning rangli va tasviriy shakllanishlari kiradi. Pardozlash xususan gul bosish jarayoni masalalaridan biri bo`lib, ishlatilgan mato shartlariga, moda talablariga javob beruvchi matoda rasm va ranglar hosil qilish hisoblanadi. Yuqori sifatli zamonaviy mahsulotlar (yaxshi kaloristikali) aholining ehtiyojlarini qondirish uchun kimyogar - to`qimashunoslar katta e`tiborlarini to`qimachilikda gul bosishda zamonaviy progressiv texnika va texnologiyalarni qo`llashga qaratishlari lozim. Texnik jarayonlarning ahamiyati va texnologik parametrlarini aniq nazorat qilish, kerakli natijalarni olish uchun asosiy yechim bo`lib hisoblanadi. Bo`yash jarayoni bilan ko`pgina umumiyliklarga ega bo`lgani holda gul bosish jarayoni matoga qo’shimcha ishlov berish va yanada murakkabroq qurilmalarni qo’llashni talab etadi. [54] Download 249.29 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|