O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Savollar:

1. Sellyuloza va kraxmal hosil bo’lish reaksiyasini (biosintezini) yozing.

2. Sellyuloza va kraxmal tuzilishidagi farqni izohlab bering.

3 – ish. Paxta tolasi tarkibidagi sellyuloza miqdorini aniqlash

Reaktiv va asboblar: maydalangan paxta tolasi (1-2 g), Sokslet apparati, sovutgich, kolba, 1 % li NaOH eritmasi, 1 % li Na₂SiO₃ eritmasi, 4 – raqalmi shisha filtr, distillangan suv, 100 ml li stakan, 80 % li H₂SO₄ eritmasi, 250 va 500 ml li kolbalar, 0,1 n yod eritmasi, pipetka, 4 n NaOH eritmasi, 0,1 n Na₂S₂O₃ eritmasi, kraxmal.

Ishning borishi: Bu usul paxta tolasini sulfat kislota ishtirokida gidrolizga uchratish natijasida hosil bo’ladigan glyukoza miqdorini aniqlashga asoslangan. 0,0002 g aniqlikda o’lchangan 1,0 g maydalangan paxta tolasi tarkibidagi mumsimon moddalar Sokslet apparatida ekstraksiya qilinadi. Tozalangan kolbaga tushiriladi va 1 % NaOH, 1 % li Na₂SiO₃ eritmasida 30 minut davomida qaynatiladi. Qaynoq eritma 4 – raqamli shisha filtrda filtrlanib, neytral muhitga kelguncha distillngan suvda yuviladi va havo haroratida quritiladi. Quritilgan filtrate 100 ml stakanda 10 ml 80 % li H₂SO₄ da 3 soat davomida xona haroratida qoldiriladi. Hosil bo’lgan sellyuloza eritmasi 150 ml distillngan suv bilan suyultirilib 250 ml li kolbaga quyiladi va teskari sovutgich o’rnatib sellyuloza to’liq gidrolizga uchraguncha 5 soat davomida qaynatiladi. Erimay qolgan modda – lignin filtrlanib qaynoq suvda bir necha bor yuviladi. Gidrolizat 500 ml li kolbaga quyiladi va chizig’igacha distillangan suv quyiladi. Gidrolizat tarkibidagi glyukoza miqdori Vilshteter va Shudl usulida aniqlanadi. Bu usul glyukozani ishqoriy muhitda yod bilan oksidlanishga asoslangan.

C₆H₁₁O₅CHO + I₂ + 3NaOH = C₆H₁₁O₅COOH + 2NaI + 2H₂O

Gidrolizat tarkibidagi glyukozani aniqlash uchun 50 ml gidrolizat pipetka yordamida 200 ml kolbaga quyiladi va 8-10 ml 4 n NaOH eritmasi bilan neytrallanadi. Neytrallangan eritmaga 25 ml 0,1 n yod eritmasi va 40 ml 0,1 n NaOH quyiladi. Eritma 10-15 minut qorong’i joyda saqlanadi va unga 10 ml 20 % li H₂SO₄ quyiladi. Ortiqcha yod 0,1 n tiosulfat eritmasi bilan kraxmal ishtirokida titrlanadi. Parallel holda tarkibida glyukoza bo’lmagan eritmada nazorat tajribasi o’tkaziladi. Sellyuloza miqdori X, % - quyidagi formula bilan aniqlanadi:

a – nazorat eritmasini titrlash uchun sarflangan 0,1 n tiosulfat eritmasi miqdori, ml;

b – tajribada titrlash uchun sarflangan 0,1 n tiosulfat eritmasi miqdori, ml;

0,009 – 1 ml 0,1 n Na₂S₂O₃ eritmasiga mos keladigan glyukoza miqdori, g;

0,9 – sellyuloza elementar zvenosi MM ni glyukoza MM nisbati mos keluvchi koeffisiyent, M_sel/M_glyu = 162,1/180,1 = 0,9

g – tekshirilayotgan paxta tolasinin massasi, g.