O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

2 – ish. Paxta momig’ini tozalash va oqartirish

Reaktiv va asboblar: paxta momig’i (20g), natriy gidroksidning 1% li eritmasi (500ml), natriy gidroksidning 0,1%li eritmasi (2000ml), OP – 10 (7 g), vodorod peroksid (7-10 ml) 30 % li eritmasi, natriy bi­sulfit 2 % li eritmasi (1000 ml), natriy metasilikat, yumaloq tubli kolba, elktr plitka, sovutgich, tarozi (toshlari bilan), elak.

Ishning borishi: Og’irligi 20-30 g bo’lgan paxta momig’i oldin turli mexanik aralashmalardan tozalanadi. Paxta momig’ida ko’p miqdorda chang, tuproq, va qum bo’lgani uchun har xil elaklarda yax­shilab elanadi. Lekin tolalarga aralashgan tuproq va qum zar­rachalarini bu usulda tamo­mila tozalab bo’lmaydi. Shuning uchun u qaynoq suv bilan ikki-uch marta yuviladi va shuimilgan suv siqib tashlanadi. Shu yo’sinda tayyorlan­gan tola 3 l sig’imli yumaloq tubli kolbaga solinadi va uning ustiga natriy gidroksidning 1% li eritmasini (tola og’irligiga nisbatan 1-1,5%) quyiladi. Momiqni yaxshiroq to­zalash uchun eritmaga sirt tarangligini kamaytiruvchi OP tipidagi moddadan 2g/l qo’shiladi. Tolani oksidlanish­dan salash maqsadida 2g/l NaHSO₃ eritmasidan qo’shiladi.

So’ngra kolba elektr plitkasi ustiga o’rnatilib, aralashma 2-3 soat qattiq qaynatiladi. Havodagi kislorod ta’sirini kamaytirish uchun, sovut­gichning ikkinchi uchiga kalsiy xlorid solingan nay ulanadi. Aralashma qaynagan vaqtda ishqor eritmasi sekin-asta qorayib boradi va qaynatish­ning oxirida to’q qo’ng’ir tusga kiradi. Qaynatish tamom bo’lgach, kol­badan sovutgich olib qo’yilib undagi qaynoq suyuqlik to’kib tashlanadi. Shundan keyin qaynatilgan momiq NaOH ning 0,1% li eritmasi bilan 4-5 marta chayqatiladi.

Momiqni tozalashdagi bundan keyingi jarayon uni oqartirishdan ibo­rat bo’lib, buning uchun kolbadagi 20 momiq ustiga H₂O₂ (30%li) 3-5g/l eritmasidan 15-20 ml, Na₂SiO₃ dan 8-10 g/l, ushqor eritmasidan (3-5g/l), NaHSO₃ dan 2g/l va OP-10 dan 1-2 g/l qo’shiladi. Momiqni oqartirish jarayonini eritmadagi vodorod peroksid parchalanishidan hosil bo’lgan kislorod ta’siri ostida boradi.

H₂O₂ = H₂O + O

Eritma 90ºC da 40-45 minut oqaritiriladi. So’ngra tola siqib olinib neytral muhitga kelguncha qaynoq, so’ngra sovuq suvda yu­viladi, siqiladi va avval xona haroratida, keyin 60-70 ºC da massasi o’zgarmay qolguncha quritiladi. Tarozida paxta momig’i o’lchanadi.