O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Amaldagi sof daromad (D
S
) – o`rganilgan davrda korxona tomonidan 
amaliy baholarda olingan iqtisodiy samarani ifodalaydi: 
D
S
 = N – (JX + SF) 
N – investitsion loyihani amalga oshirishdan olingan natija (+,-); 
JX – joriy xarajatlar;
SF – soliq va boshqa to`lovlar foizi. 
Investitsiyalar o`rnini qoplash muddati – statistika amaliyotida muhim 
va keng tarqalgan ko`rsatkichi hisoblanadi. 
Uni aniqlash uchun investitsion loyihani amalga oshirish boshlangan 
kundan boshlab qilingan xarajatlar summasi o`rnini qoplaguncha ketgan vaqt 
bilan aniqlanadi. 
Investitsiyalar o`rnini qoplash muddati (T
qoplash
) quyidagi uch xil vaqtni o`z 
ichiga oladi: investitsiyalash oldi vaqti (T
io
), investitsiya vaqti (T
in
) va ob`ektdan 
foydalanish davrida o`rnini qoplash vaqti (T
o`q
). Ular qandaydir vaqt birliklarida 
o`lchanadi: kun, hafta, oy, yil. 
T
qoplash muddati
 = T
io
 + T
in
 + T
o`q

Ammo amaliyotda investitsiyalash oldi davrini boshlang’ich davrini 
aniqlash qiyinchilik tug’diradi, shuning uchun kapital qo`yilmalar o`rnini qoplash 

---

167 
davrini, uni moliyalashtirish boshlangan vaqtdan boshlab hisoblanadi. U holda bu 
ko`rsatkich quyidagicha hisoblanadi: 
T
qoplash muddati
 = T
in
 + T
o`q

Investitsiyalash davri deb ikki vaqt orasidagi vaqtni: investitsion loyihani 
moliyalash boshlangan kundan (odatda investor tomonidan buyurtmachi yoki 
ijrochi hisob raqamiga pul mablag’larini birinchi marta o`tkazgan kundan 
boshlab) to ob`ektni korxona asosiy faoliyati balansiga o`tkazilgan kungacha 
bo`lgan davrni o`z ichiga oladi (ob`ektni qabul qilish kuni aktda ko`rsatiladi). 
Investitsion ob`ektni o`rnini qoplashning bevosita vaqti (asosiy o`rnini 
qoplash muddati) uni ekspluatatsiyaga topshirish kunidan boshlanib, uni 
investitsion qo`yilmalarning o`rni qoplangan kungacha bo`gan davrni o`z ichiga 
oladi. Bu vaqtning uzunligi faqat hisob-kitob qilish bilan aniqlanadi va uning 
mohiyati quyidagicha: 
o`rnini qoplash muddatini boshlanish davrini aniqlash juda oson; bu 
ob`ektni ishga tushirilgan kunidan boshlanadi. Ob`ekt o`rnini qoplangan kunini 
quyidagicha aniqlanadi: 
shu davr ichida olingan foyda summalari yig’ib boriladi (amaldagi sof 
daromad) va u shu ob`ektga qo`yilgan kapital qo`yilmalar bilan solishtiriladi (oy, 
yil va h.k.). SHu davrda yuqorida qayd etilgan shart bajariladi: amalda yig’ilgan 
sof daromad hajmi ob`ektga qo`yilgan kapital qo`yilmalarga teng yoki undan 
ko`proq bo`ladi yoki boshqacha qilib aytganda, 


K
A
D
q
o
T
i
r




`
1
; o`rnini qoplash 
muddati tugamaganligini ifodalaydi. 
Lekin kapital qo`yilmalarning to`liq o`rnini qoplash momentini o`rnatish 
uchun bevosita o`rnini muddatini hisob-kitob qilish yo`li bilan aniqlanadi (T
b.u.q.
) 
T
b.u.q.
 = T
ep
 – T
da
 
bunda,
T
ep
 – investitsion ob`ektni ekspluatatsiyaga kiritilgan kundan 
boshlab, o`rnini qoplash muddati tugagan davr (yil) orasidagi 
vaqt o`rnini qoplash muddati bo`lib hisoblanadi 
T
da
– o`rni to`lgan kundan boshlab davr oxirigacha bo`lgan davr 
(oxirgi yil) orasidagi kalendar davrning bir qismi.