O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti fizika texnika fakulteti

2.1.3-rasm.Amper kuchining yo‘nalishini aniqlash.
2.2. Magnit maydonini xarakterlovchi asosiy kattaliklar.
Magnit maydonini xarakterlovhi asosiy kattaliklarga magnit induksiya, magnit oqimi va magnit o‘tkazuvchanlik kiradi. Magnit maydonning chiziqlari kuch xarakteristikasini tavsiflovchi fizik kattalik magnit maydon induksiyasi deb ataladi. Magnit maydon induksiyasi vector katalik bo‘lib,u B harfi bilan belgilanadi. Magnit maydon induksiyasining birligi qilib XBSda serbiya fizigi Nikola Teslaning sharafiga Tesla(T) deb atash qabul qilingan.
1920- yilda fransuz fiziklari J. Bio va F. Savar cheksiz uzun to‘g‘ri tokli o‘tkazgichlarning atrofidagi magnit maydonlarni tajribada o‘rgandilar. Tajriba natijalariga asoslanib, barcha hollarda magnit maydon induksiyasi shu maydonni hosil qiluvchi I tok kuchiga to‘g‘ri proporsional va tokli o‘tkazgichdan magnit induksiyasi aniqlanayotgan nuqtagacha bo‘lgan r masofaga teskari proporsional ekanligini aniqladilar. Keyinchalik fransuz fizigi P.Laplas Bio va Savar tajribalaridan olingan ma’lumotlarni tahlil qilib va umumlashtirib, ixtiyoriy shakldagi tokli o‘tkazgich atrofidagi magnit maydon induksiyasini aniqlash imkonini beradigan qonunni topdi. Bunda u maydonlar superpozitsiyasi prinsipidan foydalandi.
Bu prinsipga asosan, bir necha toklar vujudga keltirayotgan
maydonning ixtiyoriy nuqtadagi magnit induksiyasi alohida toklar
vujudga keltirayotgan maydonlarning ayni shu nuqtadagi magnit
induksiyalarining vektor yig‘indisiga teng bo‘ladi, ya’ni:
(2.2-1)
Ixtiyoriy shakldagi tokli o‘tkazgichni dl uzunlikdagi elementar
bo‘lakchalarga fikran ajrataylik. Laplas I tok oqayotgan o‘tkazgichning har bir dl elementi ixtiyoriy olingan A nuqtada hosil qilgan magnit maydonning induksiyasi uchun vector ko‘rinishda:
(2.2-2)
yoki skalyar ko‘rinishda:
(2.2-3)
formula bilan aniqlanadi.Bu yerda r –tok elementi dl dan Anuqtaga yo‘nalgan vektor ; r — shu vektorning moduli; α-A nuqtaga o‘tkazilgan radius veKtor bilan dl element orasidagi burchak; ϻ-muhitning magnit singdiruvchanligi.U

ga teng.
Yuqoridagi formula Bio-Savar-Laplas qonuni deb yuritiladi. Bio—Savar—Laplas qonunidan foydalanib, turli shakldagi,
jumladan, cheksiz uzun to‘g‘ri tok, aylanma tok, tokli solenoid va
taroidlarning hosil qilgan magnit maydon induksiyasini hisoblab
topish formulalarini keltiramiz. Bunda barcha tokli o‘tkazgichlar
vakuumda joylashgan deb hisoblaymiz.
1. Cheksiz uzun to‘g‘ri tok vujudga keltirgan magnit maydon
induksiya vektori:
(2.2-4)
bunda: I — tok kuchi, b — tokli o‘tkazgichdan magnit induksiyasi hisoblanayotgan A nuqtagacha bo‘lgan masofa.
Aylanma tok markazidagi magnit maydon induksiya vektori:
(2.2-5)
Solenoid ichidagi magnit maydonning induksiya vektori:
bunda: I — solenoiddan o‘tayotgan tok kuchi, n  —solenoidning birlik uzunligiga to‘g‘ri keluvchi o‘ramlar soni, l solenoidning uzunligi, N — barcha o‘ramlar soni.
Bir jinsli maydonda magnit kuch chiziqlari o‘zaro parallel
bo‘ladi va magnit maydon induksiya vektori kattalik va yo‘nalish
jihatidan maydonning hamma nuqtalarida bir xil bo‘ladi. Magnit
kuch chiziqlari yordamida magnit induksiya vektorining kattaligini
ham aniqlash mumkin. Buning uchun magnit induksiya oqimi deb ataladigan yangi fizik kattalik kiritiladi. Induksiya chiziqlariga perpendikular joylashgan ixtiyoriy S0 yuz orqali o‘tayotgan B magnit induksiya chiziqlarining soni bilan o‘lchanadigan
kattalik magnit induksiya oqimi deb ataladi. va Ф harfi
bilan belgilanadi. Demak, ta’rifga binoan:
^(2.2-6)
Agar induksiya chiziqlari S sirtga perpendikular bo‘lmasa, u
holda shak yuzasi S­₀=S∙cosα ga teng bo‘lib, S sirtdan o‘tayotgan
magnit induksiya oqimi:
^(2.2-7)
ga teng bo‘ladi. Bunda α — induksiya vektor chizig‘i bilan S sirtga o‘tkazilgan normal orasidagi burchak.