O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

kesh-xotira (L1) va ikkinchi darajali kesh-xotira (L2). Birinchi darajali 
kesh-xotira ichki kesh deb ham yuritiladi; u protsessor mikrosxemalari qismi 
bo‘lib, u protsessorga quriladi. Yo‘qoridagi birinchi darjadagi kesh-xotira 
barcha 486 protsessorlari va protsessor mikrosxemalariga qo‘shilgan. Ikkinchi 
darajali kesh-xotira tashqi kesh deb ham yuritiladi; u protsessor 
mikrosxemalariga tashqi tomondan o‘rnatiladi. Dastlab u tizimli plataga 
o‘rnatiladi (386, 486, Pentium protsessorlariga asoslangan barcha 
kompyuterlar). Agar ikkinchi darajali kesh-xotira tizimli plataga o‘rnatilgan 
bo‘lsa, u holda uning chastotasida ishlaydi. Bu holatda ikkinchi darajadagi 
kesh-xotira protsessos tegishli ulanish joyiga o‘rnatiladi.
Unumdorligini oshirish maqsadida Pentium Pro, Pentium II/III va Athlon 
protsessorlariga asoslangan keyingi kompyuterlarda ikkinchi darajadagi kesh-
xotira protsessorni qismi bo‘ladi. Albatta, protsessor markaziy kristaliga 
nisbatan u tashqi deyilib, u alohida mikrosxema sifatida protsessor qobig‘i 
ichiga (katrijga) o‘rnatiladi. Shuning uchun Pentium Pro yoki Pentium II 
tizimli platalarida hech qanaqa kesh yo‘q. Keyingi rusumlar Pentium III va 
Athlon da ikkinchi darajadagi kesh-xotiralar protsessor mikrosxemalari qismi 
hisoblanadi (birinchi darajadagi kesh-xotiraga o‘xshash) va yetarlicha katta 
chastotada ishlaydi (protsessor chastotalarida, yarmi yoki uchdan biri).
SIMM va DIMM modullari  
Ko‘pchilik zamonaviy kompyuterlarda alohida xotira mikrosxemalari 
o‘rnida kichik plata ko‘rinishidagi bo‘lib, tizimli plata yoki xotira platasiga 
o‘rnatiluvchi SIMM yoki DIMM modullari ishlatiladi. Alohida mikrosxemalar 
SIMM yoki DIMM modullari plataga shunaqa o‘rnatiladiki, ularni amaliy 
jihatdan almashtirish mumkin emas. To‘g‘rilash qiyin bo‘lgan xatoliklar 
uchraganda modulni olmay almashtirish kerak. SIMM yoki DIMM modullarini 
katta bir mikrosxema sifatida qarash mumkin. Shk- moslashuvchi 
kompyuterlarida asosan ikki tipdagi SIMM modullari qo‘llaniladi:
30 kontaktli (9 razryadli) va 72-kontaktli (36 razryadli).
Ulardan dastlabkilari o‘lchami bo‘yicha kichiklaridir. SIMM 
modullarida mikrosxemalar plataga bir tomonlama o‘rnatilishi yoki ikki 
yoqlama o‘rnatilishi mumkin. 30-kontaktli modullardan foydalanish samarali 
emas, chunki bitta bankini to‘ldiruvchi yangi 64-razryadli tizim sakkizta 

---

shunaqa modulni talab etadi. Shuning uchun yangi tizimlar uchun Pentium 
MMX, Pentium Pro va Pentium II protsessorlarida 168 kontaktli DIMM 
moduli ishlatiladi (64-razryadli juft bitsiz yoki 72-razryadli juft bitli).
4-rasmda 30- va 70-kontaktli SIMM modullari, shuningdek 168-kontaktli 
DIMM modullari ko‘rsatilgan. Kontaktlar chapdan o‘ngga va platani ikkala 
tarafida ham joylashadi.
4-rasm. Odatdagi 30-kontaktli (9-razryadli) SIMM moduli
5-rasm. Odatdagi 72-kontaktli (36-razryadli) SIMM moduli

---

6-rasm. Odatdagi 168-kontaktli (72-razryadli) DIMM moduli