O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Arastu (Aristotel) miloddan avvalgi 384-322-yil­larda yasha­gan. Mashhur yunon faylasufi va olimi, peri­patetiklar mak­tabi asoschisi. Arastuning otasi Nikomax tabiblar sulola­sidan bo‘lib, Makedoniya shohi Eminta III saroyida xizmat qilgan. Arastu miloddan avvalgi 367-yilda Aflotun akademiya­siga o‘qishga kirib, yigirma yil o‘tgach (Aflotun vafotidan so‘ng), Afinani tark etib, 340-yili Makedoniya poytaxti Pellaga Filipp II tomonidan taklif etilib bo‘lg‘usi imperator Iskandarga murabbiy etib tayinlanadi. 336-yilda Arastu Afinaga qaytib, falsafiy-estetik maktabini ochadi. Faylasuf Diogen Laertiyning qayd etishicha, kataloglarda Arastuning bir necha yuz asarlari qayd etilgan. Asosiy asarlaridan: “Sofist”, “Politik”, “Evdem”, “G‘oyalar haqida”, “Farovon­lik haqida”, “Kategoriyalar”, “Fizika”, “Meta­fizika”, “Evdem axloqi”, “Axloqi kabir”, “Siyosat”, “Poetika”, “Ritorika”lar tilga olingan.
Arastuning “Poetika” (“Nafis san’atlar haqida”) asari umum­insoniy nafosat, san’at, xususan, so‘z san’ati qonun-qoidalari haqidadir. “Poetika”dagi asosiy g‘oya – bu poeziyadagi o‘xsha­tish san’ati haqidagi g‘oyadir. Arastu “Poetika” asarida poeziya san’ati nima yordamida tasvir­lanishiga ko‘ra to‘rt turdan iboratligini ko‘rsatib o‘tadi:

1. 
   Bo‘yoqlar bilan – rassomlik, musavvirlik.
   
2. 
   Tosh yoki bronza, ganch bilan – haykaltaroshlik, devoriy naqsh-barelef, gorelef.
   
3. 
   Cholg‘u asboblari yordamida – musiqa, qo‘shiq, raqs san’atlari.
   
4. 
   Faqat so‘z yordamida: epos, drama, lirika.
   

Arastu “Poetika” asarida yozadi: “Ba’zi kishilar ma­horat, ba’zilar malaka sababli, yana ba’zilar tug‘ma is­te’dodlari tufayli bo‘yoqlar va shakllar yordamida ko‘p narsalarning tasvirini – o‘xshashini yaratadilar. San’at­larning hammasida ham alohida yo ritm, yo so‘z va yoxud garmoniya yordamida, yoki shularning hammasi uyg‘unligida tasvirlaydilar”. Bu fikrlar bevosita notiqlik san’a­tiga ham aloqador, deyish mumkin.
Arastuning “Ritorika” asari uch kitobdan iborat. Birinchi kitobda boshlang‘ich ritorika va dialektika mu­nosabatlari tushuntiriladi. “Ritorika foydalidir, chun­ki haqiqat va adolat o‘z tabiatiga ko‘ra, o‘ziga qarshi kuch­larga nisbatan qudratliroqdir”, deydi olim.
Arastu “Ritorika”ning ikkinchi kitobida notiq so‘z­layot­ganida o‘z fikrini isbotlash uchun hayotiy misollar, o‘xshatish­lar­dan, masalalardan, rivoyatlardan foydalansa, yaxshi samara berishini, ta’kidlaydi.
“Ritorika”ning uchinchi kitobi, asosan, ritorik va poetik uslub masalalariga bag‘ishlangan. Arastu ritorika san’ati (xito­ba) notiqlikda eng muhim uch masalani hal etish ekanligini ko‘rsatib o‘tadi:

1. 
   Tinglovchilarni ishontirish usullarini qayerdan olish, o‘rganish masalasi.
   
2. 
   Nutq uslubi masalalari.
   
3. 
   Nutq qismlarini qanday qurish masalasi.