O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

NUTQDA XALQ OG‘ZAKI IJODI NAMUNALARIDAN RIVOYATLAR, HIKMATLI SO‘ZLAR VA MAQOLLAR, MATALLARDAN FOYDALANISH

Notiqlik hammaning ham qo‘lidan kelaveradigan oson kasb emas. Notiqlik har bir aqlli, bilimli insondan katta salohiyat, qobiliyat talab qiladi. Inson – oliy mav­judot. Insonda eshitish qobiliyati bor, yoqimli ovozni, yoqimli gaplarni, yoqimli musi­qani eshitib, maza qiladi, lazzatlanadi. Insonda ko‘rish qobiliyati bor. Go‘zallik­larni ko‘rib huzurlanadi. Tabiatda ko‘plab tog‘lar, shar­sharalar, lolazorlar kabi manzaralarni ko‘rgan inson hay­ratlanadi, quvonadi. Tasviriy san’at, haykaltaroshlik san’ati kabi ko‘plab san’at turlarini inson ko‘rib, dunyo­qarashi, aql-idroki o‘sadi, so‘z boyligi kengayadi, tasav­vuri yanada ravonlashadi. Notiq nutqining ifoda ko‘lami kengayishida barcha ijodkorlar qatori yozuvchilar, shoir­larning alohida o‘z o‘rni bor. Masalan: Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Oybek, G‘afur G‘ulom, Abdulla Qahhor, Tohir Malik, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, To‘ra Sulaymon, Rauf Parfi, Tog‘ay Murod, Muhammad Yusuf, Iqbol Mirzo, Isajon Sulton, Botir Ergashev kabi so‘z san’atkor­lari­ning har biri alohida olam. Ularning yangi so‘z, iboralar yaratishi, so‘z qo‘llashi, ifodalashi, yaratgan obrazlarining xususiyatlari – hamma-hammasi har xil. Ulardan ko‘p narsa o‘rgansa bo‘ladi.

Bugungi kunda mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan qaysi notiqlardan nimalarni o‘rganish mumkin? Minhojiddin Mirzo, Ahmadjon Meliboyev, Muhammadjon Quronov, Sultonmurod Olim, Hamidulla Boltaboyev, Nizomiddin Mahmudov, Abdulhay Sobirov, Muslimbek Yo‘ldoshev, Qozoqboy Yo‘ldoshev kabi ko‘plab notiqlarimiz borki, ular nutqida qo‘llaydigan so‘zlar, iboralar, maqol­lar, hikmatlar, rivoyatlarni o‘z o‘rnidaligi diqqatga sazovordir. Bu notiqlarning gaplarini, ma’ruzalarini eshitgan inson katta ma’naviy ozuqa oladi, nutqlarida birorta ortiqcha jumla, so‘z, ibora bo‘lmaydi. Havas qil­gulik darajada nafis, maqsadli, g‘oyali, mazmunli. Ba’zi insonlarda yozma nutq nihoyatda rivojlangan bo‘ladi. Buni ham esdan chiqarmaslik kerak.