Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

 
 

---

38
3.2. Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilishning 
bilvosita belgilari 
 
Togʻ jinslarining ma’dan atrofidagi oʻzgarishlari
Togʻ jinslarining ma’dan atrofidagi oʻzgarishlarini qidirish mezoni 
sifatida qabul qilinishiga sabab shundan iboratki, ma’dan hosil boʻlish 
jarayoni biron bir nuqtada foydali minerallar toʻplanishiga olib kelar 
ekan, atrofdagi qamrovchi jinslarga ham ta’sir oʻtkazishi muqarrardir. 
Demak ma’dan hosil boʻlish jarayoni doimo atrofdagi togʻ jinslarining 
ma’lum miqdorda oʻzgarishiga olib keladi. Lekin togʻ jinslaridagi har 
qanday oʻzgarish ma’dan toʻplanishiga olib kelmasligi mumkin. 
Shuning uchun bu belgi bilvosita belgilar guruhiga kiritiladi. Yondosh 
jinslarning oʻzgarishi faqat ma’danli gidrotermal eritmalar ta’siridagina 
emas, balki nurash jarayonida konlarning parchalanishidan ham paydo 
boʻlishi mumkin. 
Endogen konlardagi yondosh jinslarning ma’dan oldi oʻzgarishlari 
skarnlanish, greyzenlanish, kvarslanish, kaolinlanish, dolomitlanish, 
seritsitlanish va boshqalardan iborat. 
Skarn va skarnli jinslar kuchsiz nordon va oʻrtacha tarkibli magmatik 
intruziyalarning karbonatli choʻkindi yoki vulkanogen-choʻkindi jinslar 
bilan kimyoviy reaksiyasi natijasida vujudga keladi. Ular granat, 
piroksin va kalsiy-temirli silikatlar qatoridagi vollastonit, skapolit, 
epidot va amfibollardan iborat boʻlib, koʻpincha shu intruziyalarning 
tashqi chegarasida joylashadi. 
Temir, mis, polimetall, volfram, molibden, oltin, qalay, bor va boshqa 
konlar skarnlar bilan bogʻliq . 
Greyzenlar nordon tarkibli granit intruziyalari bilan bogʻliq boʻladi 
va ularning apikal qismlaridan joy egallaydi. Greyzenlar tarkibi: kvars, 
muskovit, biotit, sinnvaldit, topaz, turmalin, flyuoritlardan iborat. 
Greyzenlar intruziyalarning yuqori qismidagi ona togʻ jinslari 
orasida qolib ketgan kvarsitlar, kvarsli qumtoshlar va nordon 
effuzivlarga ham oʻtishi mumkin. 
Greyzenlashgan jinslarda qalay, vol’fram, molibden, berilliy, tantal, 
niobiy, vismut konlari uchraydi. 
Oltin, mis, rux, qoʻrgʻoshin va nodir metallar konlari seritsitlanish bilan 
bogʻliq. 
Kaolinlanish oʻrta va past haroratli qoʻrgʻoshin, rux, oltin, qalay, 
flyuorit, simob konlariga xosdir. 

---

39
Kvarslanish koʻpchilik gidrotermal konlar uchun xos jarayondir. 
Kvarslanish ikki xil koʻrinishda: jins massasi boʻyicha va turli qalinlikdagi 
tomirlar koʻrinishida boʻlishi mumkin. 
Togʻ jinslarining ma’dan oldi oʻzgarishi katta qidirish ahamiyatiga 
ega. Chunki ular koʻzga oson tashlanuvchi yorqin ranglarga ega 
boʻlgan holda foydali qazilma uyumi kattaligiga nisbatan keng 
maydonlarni egallaydi. 
Shuni hisobga olish kerakki, togʻ jinslarining ma’dan oldi 
oʻzgarishlarida har doim ham sanoatga yaroqli ma’danlar uchramaydi. 
Nordon va oʻrta tarkibli intruziv jinslarning gidrotermal jarayonda 
oʻzgarishi ikkilamchi kvarsitlar hosil boʻlishiga olib keladi va ular 
tarkibida kvars bilan birga seritsit, kaolinit, andaluzit, alunit, pirofillit 
hamda rutil, turmalin va ma’danli minerallar (pirit, xalkopirit, gematit, 
molibdenit) boʻladi. Bundan tashqari, ikkilamchi kvarsitlar formatsiyasi 
bilan misli, mis-molibdenli, molibdenli konlar bogʻliq boʻladi. 
Djasperoidlarni qoʻrgʻoshin, rux, surma va simob konlarida uchratish 
mumkin. 
Berezitlar – gidrotermal jarayonlar natijasida oʻzgargan granitoid 
tarkibli (granit-pofir, kvarsli-parfirlar) jinslarda rivojlanadi hamda kvars, 
seritsit, pirit va rutil kabi minerallardan iborat boʻladi. Oltin konlarida va
molibden, volfram, misli obyektlarda berezitli oʻzgarishlar keng 
miqyosda uchraydi. 
Undan tashqari, ma’danlarni qamrovchi jinslarning tarkibiga mos 
ravishda gidrotermal jarayonning ta’siri quyidagicha boʻladi: 
- asos tarkibli magmatik jinslarda joylashgan gidrotermal foydali 
qazilma konlarida odatda, karbonat-kvars paragenezisli metasomatik 
oʻzgarishlar (listvenitlar) uchraydi. Listvenitlar tarkibida pirit, xlorit, 
talk, seritsit, serpentin va aktinolit minerallari boʻladi; 
- oʻta asos tarkibli togʻ jinslarida serpentinlanish va “talklanish” 
jarayonlari uchraydi, hamda vulkanogen togʻ jinslariga bogʻliq boʻlgan 
oltin va kumushli-surma va qoʻrgʻoshin-rux konlarida “propilitlanish” 
kuzatiladi. Propilitlanish jarayonida birlamchi togʻ jinslari tarkibida 
xlorit, korbanat, epidot va pirit minerallari paydo boʻladi. 
“Temir shlyapalari” – getit, gidrogetit, gematit, xalsedon, opal, pirit, 
malaxitlardan iborat sulfidli ma’danlarning oʻzgarishlari ishonchli 
izlash belgisi boʻlib, obyekt sifatida sanoatimizni qiziqtirishi mumkin.