Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat
FQKlarini qidirish mezonlari klassifikatsiyasi
Download 4.08 Mb. Pdf ko'rish
|
Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari
2.2. FQKlarini qidirish mezonlari klassifikatsiyasi.
Iqlim va stratigrafiya mezonlari Avvalgi boʻlimda koʻrilganidek qidirish mezonlari quyidagicha tasniflanadi: - Iqlim mezoni; - Stratigrafiya mezoni; - Fatsial-litologiya mezoni; - Magmatogen mezon; - Strukturaviy-tektonik mezon; - Mineral-geokimyoviy mezon; - Metamorfogen mezon; - Geomorfologiya mezon; - Gidrogeologik mezon; - Geofizika mezoni; - Boshqa mezonlar. Iqlim mezoni Iqlim mezoni iqlim sharoiti bilan mineral paydo boʻlishi jarayonlarining bogʻliqligini koʻrsatadi. Albatta iqlim sharoiti faqatgina yer yuzasida sodir boʻlayotgan jarayonlargagina ta’sir koʻrsata oladi. 18 Demak bu mezon bilan yer yuzasida yoki katta boʻlmagan chuqurliklarda sodir boʻladigan jarayonlar natijasida paydo boʻladigan konlarni qidirishimiz mumkin ekan. Shuningdek, katta maydonlarda choʻkindi paydo boʻlish bilan choʻkindi toʻplanishi sharoitlari aniqlanadi. Nam iqlimli rayonlar oltin, platina, olmos va ayrim ogʻir metall sochilma konlari, boksit, kaolin, temir, marganes ma’danlari, koʻmir konlarining paydo boʻlishi uchun juda qulay sharoit hisoblanadi. Quruq iqlimli rayonlarda esa choʻkindi mis ma’danlari, qoʻrgʻoshin, rux, gips, galit, kaliyli tuzlar, flyuorit, boratlar, bromidlar paydo boʻladi deb taxmin qilish mumkin. Biz oddiy koʻz bilan Kaspiy qirgʻoqlarida oʻziga xos sharoitda sanoatbop miqdorda dengiz suvidan choʻkkan mirabilit paydo boʻlishini kuzatishimiz mumkin. Stratigrafiya mezoni Shu oʻrinda “stratigrafiya” atamasining ma’nosini eslatib oʻtish oʻrinlidir. Bu atama ikkita lotincha soʻz “stratos” – qatlam va “grafos” – yozaman yoki tasvirlayman tushunchalaridan tuzilgan boʻlib, qatlamlarni ta’riflash sohasi sifatida tushuniladi. Bu mezonning mazmuni shundan iboratki, muayyan hududlarda ma’lum bir foydali qazilmalarning ma’lum bir stratigrafik qatlamlarda joylashish qonuniyati mavjud. Bu qonuniyatlardan biz stratigrafik mezon sifatida foydalanishimiz mumkin. Koʻpchilik hollarda bunday qonuniyatlar hududiy xarakterga egadir, ya’ni bu qonuniyatlar faqatgina ma’lum hududlar chegarasida amal qiladi. Demak bu mezondan foydalanishimiz hududiy jihatdan chegaralangan boʻladi. Bu mezon choʻkindi va nurash zonasi (qoldiq) konlarini qidirish va bashoratlash uchun muhim ahamiyatga egadir. Endogen konlar uchun ikkinchi darajali ahamiyatga ega boʻlib, konlar joylashish uchun qulay gorizontlarda toʻplanganda, ba’zi stratigrafik qatlamlarning ekran vazifasini bajarishi va shunga oʻxshash hollarda amal qiladi. Qamrovchi jinslar bilan singenetik (bir vaqtda hosil boʻlgan) boʻlmagan hollarda stratigrafik mezonning ahamiyati yanada ham kamayib ketadi. Stratigrafik mezon koʻmir, yonuvchi slanes, galogenid tuzlar, fosforit, temir, marganes, alyuminiy kabi choʻkindi konlarni qidirish va bashoratlash uchun katta ahamiyatga ega. Bu konlarning paydo boʻlishi choʻkindi toʻplanishi bilan bir vaqtda sodir boʻladi. Demak, ular ma’lum bir stratigrafik qatlam bilan genetik bogʻliq . 19 Koʻpgina foydali qazilmalarning paydo boʻlish tarixini oʻrganish orqali Yer poʻstining vujudga kelish jarayonida ular uchun juda qulay davrlar aniqlangan. Masalan: temir zaxirasining 90% dan ortigʻi dokembriy davrida sodir boʻlgan jarayonlar bilan bogʻliq. Demak ularni dokembriy davri yotqiziqlarida qidirish lozim. Koʻmir qatlamlarining toʻplanishi toshkoʻmir, perm, yura, paleogen davrlariga toʻgʻri keladi. Masalan, Kuzbass hududida (Rossiya Federatsiyasi) toshkoʻmir faqat Perm davri yotqiziqlari bilan bogʻliq. Markaziy Osiyoda sanoatga yaroqli toshkoʻmir konlari yura davri yotqiziqlarida uchraydi. Yevropa qit’asidagi toshkoʻmir konlari esa toshkoʻmir davri yotqiziqlarida joylashadi. Bu yotqiziqlar hosil boʻlgan davrni toshkoʻmir davri deb atalishining sababi ham aynan shu yotqiziqlarda juda koʻp koʻmir qatlamlari topilganidadir. Ayrim choʻkindi konlarning paydo boʻlishida choʻkindi toʻplanishida sodir boʻladigan tanaffusning oʻrni juda katta. Masalan, Uralning sharqiy-yonbagʻrida tarqalgan boksitlar va ayrim fosforit, oltin sochilma konlari transgressiya zaminiga joylashgan. Ayrim epigenetik konlar ma’lum stratigrafiya qismlari bilan bogʻliq. Sanoatga yaroqli slyudali pegmatitlar eng qadimiy qatlamlarda tarqalgan. Oʻrta Osiyoning paleogen davri yotqiziqlarida yonuvchi slaneslar joylashgan. Qizilqum sahrosi hududida mezozoy erasining boʻr va paleogen davri yotqiziqlarida infiltratsion uran konlari joylashgan. Toshkent viloyati (Chotqol va Qurama togʻlarida) hududidagi oltin konlari toshkoʻmir davriga mansub vulkanogen jinslarda joylashagan. Markaziy Qizilqumning oltin konlari quyi paleozoy yotqiziqlarida (asosan besapan svitasi va uning analoglari) joylashgan (2-rasm). Xulosa qilsak, har qanday hudud uchun stratigrafik mezonlarni ishlab chiqish mumkin. Buning uchun hududning stratigrafik kolonkasi tuziladi va bu kolonkaga foydali qazilmalarning joylashgan vaziyatlari belgilanib chiqiladi. Ma’lum turdagi foydali qazilmalarning muayyan stratigrafik qatlamlarga bogʻliqligini aniqlash natijasida shu hudud uchun stratigrafik mezonlar aniqlanadi. Download 4.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling