O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

II BOB. MIKROPROTSESSORLAR 
Ushbu bobda yarim o‘tkazgichli mikroelektronikaning fizik asoslari, 
mikroprosessor turlari, mikroprosessorlarning ishlash va faoliyat ko‘rsatish 
imkoniyatlari, mikroprosessorning tuzilishi, xotira va uning ishlash imkoniyatlari, 
registrlar va ularning turlari haqidagi asosiy tushinchalar haqida tanishtiriladi.
7-§. Yarim o‘tkazgichli mikroelektronikaning fizik asoslari 
Radioelektron qurilmalar juda ko’p sondagi elektron asboblardan tashkil 
topadi. Fan va texnikaning rivojlanishi bilan ularning soni va turi yanada ortib 
bormoqda. Shuning uchun radioelektron qurilmaning mustahkamligi, uzoq, 
muddat ishonchli hizmat qila olish qobiliyati va boshqa hususiyatlarini oshirgan 
holda ularning hajmini kichraytirish, og’irligi va sarf qiladigan quvvatini 
kamaytirish kabi masalalar o’rtaga qo’yilmoqda. 
Yarim o’tkazgichlar texnikasining rivojlanishi yarim o’tkazgichli 
asboblarning ma’lum kombinatsiyadagi sistemasini bir qobiqda joylashtirish 
imkoniyatini yaratdi. Bunday asboblar modul — sxemalar yoki mikromodullar 
deb ataladi. Ularda o’ta ixcham qobiqsiz yarim o’tkazgichli asboblap, plyonkali 

---

47 
(pardasimon) qarshilik va kondensatorlar ma’lum sxema asosida bir qobiq 
ichiga yig’iladi va biror elektron qurilmaning to’liq sxemasini tashkil etadi. 
Shuning uchun ular mikrosxemalar deb ham ataladi. 
Mikrosxemalarning 1sm
3
hajmida kamida 5 ta element (tranzistor, diod, 
rezistor, sig’im
va induktivlik) qatnashib, ular biror elektron qurilmaning 
tugallangan sxemasini tashkil etishi lozim. Integral mikrosxema (IMS) deb 
ataladigan yarim o’tkazgichli asboblar keng qo’llaniladi. Ular qurilmaning 
umumiy hajmini 20 000 martadan ortiq kichraytirish imkonini beradi. IMS 
shunday qurilmaki, uning barcha elementlari yoki ularning bir qismi ajralmas 
qilib bog’langan bo’ladi. Ular bir-biri bilan shunday tutashganki, natijada bir 
butun qurilma bo’lib hizmat qiladi. 
Mikrosxemalarni turlarga ajratish juda ko’p belgilarga asoslanadi: 
materialining turi, elementlarining soni, funktsional bog’lanishi, qanday 
maqsadga hizmat qilishi, ishlab chiqarish texnologiyasi, konstruktsiya va 
boshqalar.
Masalan, bajaradigan ishining turiga qarab — kuchaytirgichlar, generatorlar, 
mantiqiy elementlar; funktsional maqsadiga qarab— raqamli, qiyosiy 
(chiziqli), hissiy— raqamli; ishlab chiqarish texnologiyasi va konstruktsiyasiga 
qarab — yarim o’tkazgichli, pardasimon (plenkali), gibridli va birlashtirilgan 
sxemalar mavjud. 
IMS ning murakkabligi yarim o’tkazgich kristalida nechta element 
joylashtirilganligi 
bilan 
belgilanadi. 
SHunga 
ko’ra 
mikrosxemalar